Enlem ve boylam nedir? Yerel saat nasıl hesaplanır?

Enlem nedir?

Yeryüzündeki herhangi bir noktanın ekvator’a uzaklığının merkezdeki açı cinsinden değerine enlem denir. Ekvator’a yakın (0˚ – 30˚ enlemleri arası) enlemlere alçak enlemler, kutuplara yakın enlemlere de (60˚ – 90˚ enlemleri arası) yüksek enlemler denir. 30˚ – 60˚ enlemleri arasına ise, orta enlemler denir.

Enlemin Etkileri Nelerdir?

• Dünya’nın dönüş hızı (çizgisel hız) enlemlere bağlı olarak değişir. Kutuplara gidildikçe dönüş hızı azalır.
• Atmosferin kalınlığı enleme göre değişir.
• Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe yerçekimi artar.
• Gece-gündüzlerin uzama ve kısalma süreleri enlemlere göre değişir. Kutuplara yakın enlemlerde gündüz ve geceler daha çok uzayıp kısalır. Aynı enlem üzerindeki bütün noktalarda gündüz süreleri her zaman birbirine eşittir.
• Enlemleri aynı olan bütün noktalar Ekvator’a eşit uzaklıktadır.
• Güneş ışınlarının düşme açısı, sıcaklıklar ve iklim özellikleri enlemlere göre değişir.

Buna bağlı olarak,

1. Bitki örtüsü
2. Tarım ürünleri
3. Toprak yapısı
4. Hayvan türleri
5. Akarsu rejimleri
6. Buzul alt sınırı ile orman, tarım ve yerleşme üst sınırları enleme göre değişir.

• Yerleşme özellikleri ve yaşam biçimleri enlemlere göre değişir.
• Sıcaklık, ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe azalır.
• Kuzey Yarımküre’de güneyden, Güney Yarımküre’de ise kuzeyden esen rüzgarlar sıcaklığı artırır.
• Deniz ve okyanusların sıcaklık ve tuzluluğu kutuplara gidildikçe azalır.
• Cisimlerin gölge uzunluğu kutuplara gidildikçe artar.

Boylam nedir?

Bir noktanın başlangıç meridyenine uzaklığının merkezdeki açı cinsinden değerine boylam denir.

Boylamın Etkileri Nelerdir?

• Boylamın sadece zaman kavramına (yerel saatlere) etkisi vardır. Başka deyişle boylamları aynı olan noktaların yerel saatleri de her zaman aynı olur.
• Yeryüzündeki herhangi bir noktanın derece, dakika ve saniye cinsinden enlem ve boylamla belirlenmesi mümkündür. Ancak yeryüzündeki tüm noktalardan paralel ve meridyenler geçmez. Paralellerle enlemler, meridyenlerle de boylamlar arasındaki fark esas itibariyle bununla ilgilidir.

Yerel Saat Nedir?

Bir noktada Güneş’in gökyüzündeki konumuna göre belirlenen saate yerel saat denir. Aynı boylam üzerindeki noktalarda yerel saat aynıdır. Herhangi bir meridyenin Güneşin tam karşısına geldiği an, meridyen üzerindeki tüm noktalarda yerel saat 12.00’dir.

Güneş, doğudaki bir noktada batıdaki yerlere göre daha önce doğar ve daha önce batar; bu nedenle yerel saat doğudaki yerlerde daha ileridir.

Yerel Saat Nasıl Hesaplanır?

• Meridyen farkı hesaplanır.
• Meridyenler başlangıç boylamına göre aynı yönde ise çıkarma, farklı yönde ise toplama işlemi yapılarak meridyen farkı bulunur.
• Zaman farkı hesaplanır.
• Birbirini izleyen iki meridyen arasındaki zaman farkı 4 dakikadır. Meridyen farkı ile 4 dakika çarpılarak zaman farkı bulunur.
• Zaman farkı soruda verilen yerel saate eklenir veya çıkartılır.
• Doğuda olan bir yerin yerel saati ileridir. Bu nedenle soruda verilen yerin yerel saati ileri ise zaman farkı çıkarılır, yerel saati geri ise zaman farkı eklenir.

Yerel saat hesaplama örnekleri

Örnek: 20. Doğu meridyeni üzerindeki A noktasında yerel saat 21.00 iken, B noktasının yerel saati kaçtır? Çözüm: Meridyenler başlangıç boylamına göre aynı yönde oldukları için çıkarma işlemi yapılır.

Meridyen farkı = 40 – 20 = 20 meridyen

Zaman farkı = 4 * 20 = 80 dakika ise 80 / 60 = 1 saat 20 dakika

B noktası A noktasına göre daha doğuda olduğu için yerel saati ileridir.

B noktasının yerel saati = 21.00 + 01.20 = 22.20 dir.

Güneş’in Doğuş veya Batış Saati Nasıl Bulunur?

Bir noktada Güneş’in doğuş veya batış saati verildiğinde, aynı paralel üzerinde bulunan başka bir noktada Güneş’in doğuş veya batış saatini bulmak için,

• Aradaki zaman farkı bulunur.
• Güneş doğudaki yerlerde daha erken doğup battığı için, Güneş’in doğuş ve batış saatinin sorulduğu nokta doğuda ise zaman farkı verilen saatten çıkarılır. Sorulan nokta batıda ise zaman farkı verilen saate eklenir.

UYARI: Meridyenler, Greenwich’e (0°) göre farklı yönde ise, meridyen farkını bulmak için toplama işlemi yapılır.

UYARI: 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde (ekinokslarda) bir yerdeki Güneş’in doğuş veya batış saati verilirse, bir başka yerdeki Güneş’in doğuş veya batış saati bulunabilir. Çünkü bu tarihlerde gece – gündüz süreleri eşit olduğu için Güneş doğduktan 12 saat sonra batar ve battıktan 12 saat sonra doğar.

Saat Dilimleri Nedir?

Dünya 15 derecelik aralıklarla 24 saat dilimine ayrılmıştır. Her saat diliminin ortasından geçen meridyen o saat dilimini kullanan ülkelerin ortak saat ayar meridyenidir. Türkiye 2. Ve 3. Saat dilimlerinde yer alır.

UYARI: Bir ülkede birden çok saat dilimi kullanılması için, ülkenin doğu – batı doğrultusunda en az 2 saat dilimini kapsayacak kadar geniş olması gerekir.