Coğrafya

Toprak kayması nedir, nasıl oluşur?

Toprak kayması nedir, nasıl oluşur?

Toprak kayması nedir?
Toprak kayması zemini kaya ya da yapay dolgu malzemesinden oluşan bir yamacın eğim, yer çekimi, su ve benzeri diğer kuvvetlerin etkisiyle aşağı ve dışarı doğru hareketidir. Kayalardan, döküntü örtüsünden ya da topraktan meydana gelmiş kütlelerin, çekimin etkisi altında yerlerinden koparak yer değiştirmesine toprak kayması (heyelan) denmektedir. Bazı toprak kaymaları büyük bir hızla gerçekleşirken bazı toprak kaymaları daha yavaş gerçekleşmektedir. Toprak kayması, yeryüzünde çok sık meydana gelen ve çok yaygın bir kütle hareketi türü olup aşınmada önemli rol oynamaktadır. Büyük toprak kaymaları aynı zamanda topoğrafyada derin izler bırakmaktadırlar. Ülkemizde en fazla Karadeniz Bölgesi’nde bilhassa Doğu Karadeniz şeridinde görülen heyelanların, bazı kötü etkileri de bulunmaktadır.

Heyelan riski eğimlerin fazla olduğu sahalarda artmaktadır. Bazı sahalarda, fay yamaçları dik eğimlerin oluşmasına sebep olarak heyelanları kolaylaştırmaktadır. İnsanlar, kanallar ve yollar açarak veya yol ve maden kazılarından çıkan toprakları denge açısına erişmiş bulunan yamaçlar üzerine atarak da heyelan oluşumuna sebep olan koşulları hazırlamaktadırlar. Gevşek unsurların denge açısını herhangi bir sebeple aştığı durumlarda heyelan meydana gelir. Toprağın çökmesidir.

Toprak kaymasının nedenleri nelerdir?

Asıl heyelanlar
Bunların oluşumunda su, hazırlayıcı bir rol oynar. Fakat asıl heyelan kütlesi, su ile hamurlaşmış halde değildir. Kuru bir kütle halinde, fakat kaymaya uygun bir zemin üzerinde yer değiştirmiştir. Bu tip heyelanlar Türkiye’de sık sık oluşurlar. Bu heyelanların en büyük olanları, genellikle bol yağışlı ve dik eğimli sahalarda, özellikle kuvvetle yarılmış, nemli ve litoloji bakımından da elverişli olan Kuzey Anadolu dağlık alanında oluşmuştur.

Göçmeler
Heyelanın hareket bakımından farklı bir başka tipini oluştururlar. Bu tip heyelan bir kaşığa benzeyen konkav kopma yüzeyleri boyunca dönerek yer değiştiren kısımlardan oluşur. Kayan kısımlardan her biri, geriye doğru çarpılır. Bunun sonucunda, kayan kütlelerin ilksel eğimleri değişir ve bunların yüzeyleri kopma yarasının bulunduğu tarafa doğru yeni bir eğim kazanır. Yamaçların alt kısımlarının akarsular, dalgalar gibi etkenler tarafından fazla oyulması göçme şeklindeki heyelanların başlıca sebebidir.

Toprak kaymasını etkileyen faktörler

  1. Kuvvetli eğim: Eğim, heyelan ve toprak kaymalarını oluşturan en önemli faktörlerdendir. Çünkü yamaç eğimi arttıkça yamaçtaki kütleler daha kolay yer değiştirir. Karadeniz, Akdeniz ve Doğu Anadolu bölgeleri eğim ve yükseltinin fazla olmasına bağlı olarak heyelanın sıklıkla görüldüğü yerlerin başında gelir. Yer şekillerinin daha sade ve eğimin az olduğu İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Marmara bölgelerinde ise heyelanlar daha azdır.
  2. Yağış: Yağışın artması toprak kaymasını da artırır. Çünkü yağışlarla ya da kar ve buz erimesi sonucu tabakaların arasına sızan sular sürtünmeyi azaltarak kütlelerin kaymasına neden olur. Ülkemizdeki heyelan olaylarının büyük bir kısmı toprak neminin ve yağış miktarının fazla olduğu mevsimlerde oluşur.
  3. Kaya ve toprakların özellikleri: Arazilerdeki killi taş ve topraklar bol miktarda su emerek yumuşar. Toprakların gözenekli yapıda olması da tabakaların arasına suların sızmasına neden olur. Bu durumun görüldüğü yerlerde heyelanlar fazladır. Buna karşılık suyu emmeyen sert kütlelerin bulunduğu arazilerde heyelan oluşumu azdır.
  4. Tabakaların durumu: Tabakaların eğim yönünde uzanması heyelan olayını artırır.
  5. Yerçekimi: Yamaçta bulunan kütleler yerçekimine bağlı olarak aşağıya doğru çekilir. Çekim gücü sürtünmeyi aştığı anda kütleler hareket eder.
  6. Doğal afetler-Beşeri faktörler: Deprem, sel gibi doğal etkenler de heyelanı artırmaktadır. Ayrıca yol, tünel, baraj yapım çalışmaları yamaçların doğal dengesini bozarak heyelanlara neden olur.

Toprak kaymasından nasıl korunuruz?

  •  Dik ve çıplak yerler bitki örtüsü ile kaplanmalıdır. Zemin sertleştirilmelidir.
  •  Yolların heyelan bölgelerinden uzağa yapılmasına çalışılmalıdır.
  •  Dik yerlerin etek kısımları fazla kazılıp oyulmamalıdır. Gerekirse destek duvarı yapılmalıdır.
  •  Akar su yatakları dayanıklı duvarla kontrol altına alınmalıdır.
  •  Yol yapımında yarmalar fazla dik ve derin açılmamalıdır.
  •  Arazi çalışmaları yapılarak heyelan ihtimali fazla olan yerlerin yerleşime açılmaması gerekir.
  •  Ağaçlandırma yapılması da toprak kayması riskini en aza indirir.

Arkadaşlarınla paylaşır mısın?

Toprak kayması nedir, nasıl oluşur? hakkındaki aklınıza takılan soruları aşağıdan öğretmen ve öğrencilere sorabilir, Toprak kayması nedir, nasıl oluşur? için bilgi alabilirsiniz..

Yorumlarını paylaşır mısın?

css.php