Okyanuslar kıtaları birbirinden ayıran engin, açık denizlerdir. Yeryüzünün ortalama üçte ikisini (%70) kaplarlar ve bu alanın ortalama yarısında su seviyesi 3000 metrenin üzerindedir. Okyanus kelimesi yunanca “dere” anlamına gelen “Okeanos“‘dan gelmektedir, yunanlılar Cebeli Tarık boğazından gelen gelen kuvvetli akıntıyı fark etmişler ve bunun bir dere bulunduğunu düşünmüşlerdir.

Dört milyar yıl önce dünya yüzeyi suyun sıvı olarak kalmasına olanak tanımayacak kadar sıcaktı. Su, uzayda yok olmak suretiyle volkanik gazdaki buğu olarak püskürürdü. Yaklaşık 3.85 milyar yıl önce dünya soğuyarak buharında yer almış olduğu bir volkanik gaz atmosferi oluşturdu. Daha sonrasında su yoğunlaşmaya başladı ve okyanuslar oluştu. Okyanusların oluşmasından bu yana yağmur toprağa düşmekte ve kayalardaki tuzu denizlere taşımaktadır. Bu nedenle deniz suyu tuzludur. Ortalama olarak okyanus ağırlığının %2.9’unu tuz oluşturur. Denize baktığımız, tekneyle açıldığımız ya da yüzdüğümüz zaman suyun bir yüzeyi bulunduğunu görürüz. Ancak; okyanusların averaj derinliği 5.000 metre civarındadır ve en derin okyanus çukuru 11.000 metreye ulaşır. Everest tepesi bu dip derinlikten daha kısadır (iki kilometreden fazla). Okyanusun üst birkaç metresi, tropikal bölgelerde 26 santigrat aşama sıcaklığında olabilir. Isıyı, gün boyunca güneş ışığından alır ve geceleri atmosferi ısıtır. Okyanusun bu katmanı, atmosferin tamamından daha çok ısı çeker.

Okyanusların Özellikleri

Deniz ve okyanus terimi bir çok kez eş anlamda kullanılsa da bu iki terimin anlamları içinde, temelde bazı farklar vardır. Denizler; taş kürenin ya da yer kabuğunun orojenik, epirojenik ya da tektonik hareketlerle çanaklaşmış bölgelerini doldurmuş geniş tuzlu su kütleleridir. Denizleri, okyanuslar ve kıtalar ile olan bağlantıları yönünden üç tipe ayırmak mümkündür:

  • Kenar Denizler: Ana karaların kenarlarında yer edinen denizlerdir. Okyanuslara açık ya da yarı kapalı olabilirler. Okyanuslardan genel olarak ada yayları ile ayrılmışlardır. Karayip, Çin Denizi ve Japon Denizi örnek verilebilir.
  • Ara Denizler: Kıtalarla çevrili, okyanuslarla yalnızca dar bir su yolu ile bağlantısı bulunan denizlerdir. Bu bağlantıyı deniz boğazları sağlar. Akdeniz ve Kızıldeniz buna örnek verilebilir.
  • İç Denizler: Karalar içene sokulmuş deniz boğazı ile denize ya da okyanusa bağlı denizlerdir. Marmara, Karadeniz, Cava Denizi örnek verilebilir.

Okyanuslar, yer kabuğunun jeosenklinal denilen en derin ve en büyük çanaklarını doldurmuş, büyük tuzlu su kütleleridir.

Okyanuslar dünya yüzölçümünün ortalama %71’ni kaplamaktadır. Okyanus durumunda deniz sayısı üçtür. Bunlar Büyük(Pasifik), Atlas ve Hint okyanuslarıdır.

Okyanus; Kıtalar arasındaki büyük çukurlarda kalan geniş ve derin su kütlelerine denir. Yeryüzünün ortalama üçte ikisini okyanuslar kaplar. Dünyada 5 okyanus vardır. Büyüklüklerine bakılırsa sırayla bunlar; Büyük Okyanus, Atlas Okyanusu, Hint Okyanusu, Güney Okyanusu ve Arktik Okyanusudur.

Okyanus ve Denizleri Birbirinden Ayıran Kriterler Nelerdir?

  • Denizlerin derinlikleri, okyanuslara göre azdır. En derin deniz olan Akdeniz’de en derin bölgeler – 4400 – 5000 olmasına rağmen okyanuslarda averaj derinlik 9000 metreyi aşar.
  • Denizlerin kıta sahanlığı bölgeleri, okyanusların kıta sahanlıklarına göre daha geniştir.
  • Denizler, okyanuslara nazaran daha ufak ve daha sığ kütlelerdir.
  • Denizlerdeki hareketler (dalga yüksekliği, gel-git benzer biçimde okyanuslara göre daha ufak hareketlerdir.

Dünya Üzerindeki Okyanuslar

  1. Büyük Okyanus: Dünya’nın en büyük okyanusu olma özelliğini taşır. Pasifik Okyanusu olarakta bilinir. Büyük okyanus ABD, Asya ve Okyanusya kıtaları içinde bulunur. 168 milyon 723 bin kilometrekare büyüklüğündedir.
  2. Atlas Okyanusu: Bu okyanus daha çok Atlantik okyanusu diye bilinmektedir. Atlas Okyanusu Avrupa ve Afrika kıtasını ABD kıtasından çizgi şeklinde ayırır. 85 milyon 133 bin kilometrekare büyüklüğündedir.
  3. Hint Okyanusu: Asya ve Afrika kıtalarına köprü görevi gören bir okyanustur. Madagaskar, Seyşeller, Maldivler, Sri Lanka ve Endonezya benzer biçimde ada ülkeleri bu okyanus üstünde bulunur. 70 milyon 556 bin kilometrekare büyüklüğündedir.
  4. Güney Okyanusu: Daha çok Antarktika okyanusu olarak bilinir. Dünyada son keşfedilen okyanustur. 21 milyon 960 bin kilometrekare büyüklüğündedir.
  5. Arktik Okyanusu: Kuzey Buz Denizi olarak bilinir. Bu okyanus Rusya, Kanada, ABD ve Norveç’e komşudur. 15 milyon 558 bin kilometrekare büyüklüğündedir.

Denizlerin Özellikleri Nelerdir?

Denizler yeryüzündeki çukur alanları doldurarak belli yükseltiye ulaşmıştır. Kıtalar deniz seviyesinden daha yüksek konuma sahiptir. Deniz seviyesinin yükseldiği zamanlar bazı yerler sular altında kalmaktadır. Bu olay deniz seviyesine yakın olan bölgelerde sık görülür. Denizler okyanuslardan daha küçük su kütleleridir. Deniz kıyı bölgelerine sınır olan yerlerdedir. Tuzlu olmaları ile bilinirler. Deniz suyunun tuzluluk oranı yerkabuğundan çıkan asitler, buharlaşma, yağış miktarı, akarsu ve buzul oluşumlarına bağlı olarak değişir.

  • Deniz suyunda yüksek miktarda magnezyum bulunduğundan acılık derecesi fazladır.
  • Deniz suyunun donma derecesi tatlı sudan daha düşüktür.
  • Denizlere göre tuzluluk oranı suyun fiziksel ve kimyasal yapısına göre değişkenlik gösterir.
  • 100 gram deniz suyunun içerisinde 3,5 gram tuz vardır.
  • Deniz suyunun pH değeri 75-84 arası değişkenlik gösterir. Okyanuslarda 78-83 değerlerine sahiptir.
  • Deniz suyunun doğal rengi mavidir. Güneş ışınlarını soğurduğundan dolayı şeffaf olan su mavi renkte görünür.
  • Deniz suyu çeşitli organik ve inorganik maddeler içerir.

Deniz Seviyesi Değişkenlik Gösteriyor Mu?

Deniz seviyesi zamanla değişkenlik gösteriyor. Fakat bu gözle görülmeyecek kadar uzun süren bir ola. Dünya denizlerinin seviyesi 1900 yılından bu yana her 10 yılda bir 1,5 santim yükseliyor. Uydular aracılığıyla elde edilen veriler deniz seviyesinin 1992 yılından bu yana daha da hızlı yükseldiğini gösteriyor. On yıllık yükselme farkı iki katına çıktı. 2,5 milyon yıl önce denizler o kadar sığdı ki, bugünkü Bering Boğazı üzerinden Asya’dan Kuzey Amerika’ya kara yoluyla geçilebilirdi. Tahminlere göre deniz seviyesi 3 milyon yıl önce ise bugünkünden 50 metre yüksekti.

Dünya Üzerindeki En Derin Deniz Neresidir?

Pasifik Okyanusunun batısındaki Mariana çukuru 10 bin 994 metreyle dünya denizlerinin en derin noktası. Burada derinliğin 11 bin 34 metreyi bulduğu da söylenir. Mariana çukuru ilk kez ucuna ağırlık bağlanmış halatla ölçülmüştü. Ultrason teknolojisi sayesinde daha hassas ölçüm yapmak mümkün oldu. 1960 yılında araştırmacı Don Walsh ve Jacques Piccard 10 bin 898 metreye kadar daldılar. 2012 yılında rejisör James Cameron da tek başına aynı derinliğe kadar indi. Mariana çukurunun bütün sırları günümüze kadar çözülemedi. Dünya denizlerinin diğer derin noktaları, Atlantik’teki Puerto Rico çukuru ile Hint Okyanusu’ndaki Java çukuru ve Kuzey Buz Denizi’ndeki Arktik havuzudur.