İsim Tamlaması Nedir?: Bir ismin aitlik ilgisi bakımından daha belirli hâle gelmesi için başka bir isim tarafından tamlanmasıyla meydana gelen söz öbeğine isim tamlaması denir. Belli kurallar dahilinde en az iki sözcük bir araya gelerek isim tamlamasını oluşturur. İsim tamlamaları “tamlayan ve tamlanan” olmak üzere iki unsurdan oluşur. Tamlayan birinci sözcük, tamlanan ise ikinci sözcüktür. İsim tamlamalarının tamlayanında ilgi, tamlananında ise iyelik eki vardır.
Kaç Çeşit İsim Tamlaması Vardır?
4 çeşit isim tamlaması vardır. Bunlar;
- Belirtili isim Tamlaması
- Belirtisiz İsim Tamlaması
- Takısız İsim Tamlaması
- Zincirleme İsim Tamlaması
İsim tamlaması çeşitleri nelerdir?
1- Belirtili İsim Tamlaması: Tamlayanı ilgi eki; tamlananı da iyelik eki almış isim tamlamasıdır. Tamlayan tamlananın kime ya da neye ait olduğunu kesin olarak bildirir. Tamlayanda veya tamlananda belirsizlik yoktur. Yani belirli bir şey yine belirli bir şeye aittir. Ama bu aitlik geçicidir. Yani aynı tamlanan başka isimlerle de tamlanabilir.
- evin yolu: Evin yolu çamur içindeydi.
- kalbimin sahibi: Bu çiçekler kalbimin sahibi olan kadın için..
- yemeğin tadı: Yemeğin tadı biraz az mı olmuş?
- havuzun dibi: Havuzun dibi pislik içinde görünüyor
- elinin kiri: Para elinin kiri yıkarsın gider
- dumanın karası: Dumanın karası tüm yüzünü boyamıştı korkunç bir yangındı
- kaderin cilvesi : Kaderin cilvesi işte bugün burda buluşturdu bizi
- hayatımın anlamı: Hayatımın anlamı okuduğum kitaplarda gizli
- zamanın değeri
- saçının teli
- atmosferin sıcaklığı
- babamın inadı
- imanın şartları
- mahşerin esrarı
- müziğin etkisi
2- Belirtisiz İsim Tamlaması: Tamlayanın ek almadığı, tamlananın da belirtili isim tamlamasında olduğu gibi iyelik eki aldığı isim tamlamasıdır. Tamlayan ek (ilgi eki) almadığı için, yani tamlananın kime ya da neye ait olduğu tam olarak bilinmediği için belirtisiz denmiştir. Ama tamlanan ile tamlayan arasındaki ilişki daimidir.
“Sınıfın kapısı” dediğimizde nerenin kapısı, hangi kapı olduğu kesin olarak bilinmektedir. Ama “sınıf kapısı” tamlamasında nerenin, neyin kapısı, hangi kapı olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Herhangi bir kapı var elimizde; bu kapının hangi sınıfa ait olduğunu bilemiyoruz; bilinen tek şey bu kapının genel anlamda sınıfla ilgili olduğudur. Kapı herhangi bir kapıdır; sınıf da herhangi bir sınıf… Yani bir genelleme söz konusudur. Çoban çeşmesi, hayal iklimleri, ahududu şerbeti…
3- Takısız İsim Tamlaması: Adından da anlaşılacağı üzere bu tür tamlamalarda, tamlanan da tamlayan da ek almaz. Takısız isim tamlamasında tamlayanın görevi, tamlananın neden yapıldığını (aslını, ham maddesini) belirtmektir.
Örnek: çelik kasa, cam kavanoz, plastik sandalye, ipek mendil, tahta masa, demir kapı, alüminyum pencere, toprak testi…
*Tamlayan tamlananın neye benzediğini belirtiyorsa bu sıfat tamlamasıdır.
ÖRNEK: Badem göz, sırma saç, aslan çocuk, kurt adam, ölü deniz, altın bakışlar…
- İpek gömlek = Takısız isim tamlaması
- İpek saçlar = Sıfat tamlaması
- Altın yüzük = Takısız isim tamlaması
- Altın kalp = Sıfat tamlaması
- Ölü hayvan = Takısız isim tamlaması
- Ölü deniz = Sıfat tamlaması
4- Zincirleme İsim Tamlaması: Başlı başına bir isim tamlaması çeşidi değildir.
Bu tür isim tamlamalarının tek özelliği, bazen tamlayanın, bazen tamlananın, bazen de her ikisinin birden herhangi bir isim tamlaması olmasıdır. Yani ikiden fazla isimden oluşmasıdır. Bu durum bu kelime grubunun belirtili veya belirtisiz bir isim tamlaması olma özelliğini değiştirmez. Zincirleme denmesinin sebebi de, önceden oluşturulmuş olan bir isim tamlamasına yeni bir unsur (tamlayan ya da tamlanan) daha ekleniyor olması veya iki isim tamlamasının birleştirilmesidir:
- [çocuk + (sırt + çanta)] = çocuğun sırt çantası
- [(su + ses) + nağme] = su sesinin nağmesi
- [(şehir + hava) + kirlilik] = şehrin havasının kirliliği
- [(hava + tahmin) + rapor] = hava tahmin raporu
- [dünya + (kadınlar + gün)] = Dünya kadınlar günü
- [(çelik + tencere) + marka] = çelik tencere markası
- [(çocuk + edebiyat) + dizi] = çocuk edebiyatı dizisi
- [(Ali + kardeşi) + (günlük + harçlık)] = Ali’nin kardeşinin günlük harçlığı
