Islahat Fermanı nedir?: Islahat Fermanı, Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküş döneminde devletin yıkılmaktan kurtarılması için; siyasî kuruluşlar, kişi hakları, yeni kurumların kurulması konularında yapılması düşünülen köklü değişiklikler için Sultan Abdülmecid zamanında yayımlanan fermandır.

Islahat dönemi ne zamandır?

Gerileme dönemini XVIII. yy’ın son yıllarındaki savaşlarla tamamlayan Osmanlı İmparatorluğu, artık eski yöntem ve kurumlarla, hızla değişen Avrupa Devletleriyle başa çıkamayacağını anlayarak, daha önce yapılmaya çalışılan yenileşme hareketlerinden daha köklülerine girişti. Yanlızlık siyaseti izleyerek kendi yağıyla kavrulamayacağını anlayan devlet adamları ve özellikle Osmanlı padişahları hala çok geniş sınırlara sahip olan imparatorluk topraklarını koruyamayacaklarını da anladılar. III. Selim ve sonraki dönemlerde her alanda Batı teknik ve yöntemleri kullanılmaya başlandı. III. Selim bu düşünceyle bir dizi ıslahata girişti. Nizamıcedit ordusunu kurdu. Yeniçeri, humbaracı ve topçu ocağı yenileştirildi. Donanma yeniden düzenlendi. Kara ve deniz mühendishaneleri geliştiridi. Avrupa başkentlerinde sürekli elçiler bulundurulmaya başlandı. Ancak bu dönemde devletin temel yapısından gelen sayısız engellerle kaşılaşıldı. Bu engellerle devletin güçlenmesine yeterli olmayan ıslahat hareketleri, imparatorluğu zaman zaman paylaşılmaya ve çöküşe doğru itmiş olmasına karşın, imparatorluk devletlerarası dengeden yararlanarak 150 yıl daha varlığını sürdürebildi. III. Selim başlattığı ıslahat hareketini Fransa’dan örnek alarak yapıyor, eski Türk-Fransız dostluğunu sürdürüyordu. Hatta Fransız devrim hükümetlerini ilk tanıyan da Osmanlı Devleti oldu. Napolyon I’in Direktuvar dönemindeki tasarısını kabul eden Fransa hükümeti Türk dosluğuna karşın Napolyon I’e Osmanlı toprağı olan Mısır’ı işgal ettirdi (1798). Mısır’da gözü olan İngilizler Osmanlılara yardım etmak için amiral Nelson’a Ebukir’de Fransız donanmasını yaktırdı. Donanmadan yoksun kalan Napolyon I, Osmanlı Devleti’ni barışa zorlamak için Akka üstüne yürüdü, ancak Cezzar Ahmet Paşa’ya yenilerek geri çekildi (1799). Gizlice Mısır’dan ayrılan Napolyon I’in yerine önce Kleber, daha sonra da Abdullah Meno Mısır’daki Fransız ordusunun komutasını yürüttüler. Bu arada Rusya’da Fransa’nın işgal ettiği adalar geri alındı. Osmanlı ve İngiliz kuvvetleri Fransız ordusunu Mısır’ın boşaltılmasını öngören El Ariş anlaşması yapıldı (1801). Fransa’nın çıkarı gereği Osmanlı dostluğuna yönelmesi İngiltere ile Rusya’nın Osmanlı Devleti’ne karşı düşmanca tavır almalarına ve hatta İstanbul üstüne yürümelerine yol açtı. Fransa’nın Osmanlı hükümetini kışkırtması sonucu Osmanlı-Rus savaşı başladı (1806). Bu sırada Osmanlı Devleti’nin iç durumu iyi değildi: Arabistan’da isyanlar baş göstermiş, Anadolu ve Rumeli’de (ayan) denen derebeyleri türemiş, Sırp isyanı çıkmıştı. Ruslar Eflak ve Boğdan’ı işgal ettiler. İstanbul’da Nizamicedit’e ve III. Selim’e karşı Kabakçı Mustafa isyanı başgösterdi (1808). Nizamıcedid askerini asilere karşı kullanmayan padişah tahtından ve canından oldu.

Islahat Fermanı Nedenleri

  • Bu fermanın kabul edilmesindeki en önemli neden,devletin dağılmasını önlemektir
  • Gayrimüslimler ve yabancılar hedef alınarak çıkarılan bir fermandır
  • Dış baskılar sonucunda ortaya çıkmıştır (1856 Paris Antlaşması)
  • Fransa’nın ısrarı ile diğer devletlerin de katılımıyla (İngiltere, Avusturya vs…) fermanın maddeleri belirlenmiştir.Islahat fermanı çıkış kaynağını yabancı devletlerden alır. Paris antlaşmasında yer aldığı için uluslar arası bir sorun haline gelmiştir.
  • Osmanlı devleti Paris antlaşmasının şartlarını kendi lehine çevirebilmek için bu fermanı ilan etmek zorunda kalmıştır.

Islahat fermanının asıl hedefleri nelerdir?

  •  Müslümanlar ile gayri müslimler arasında her yönden tam bir eşitlik sağlamaktır.
  •  Din, vergi, yargılama, eğitim, devlet memurluğu ve temsil alanında o zamana kadar olan farklar kaldırılıyordu.
  •  Hukuki niteliği olarak ıslahat fermanı ferman niteliğindedir.

Paris anlaşması görüşmeleri sürerken Islahat Fermanı ilan edilmişti. (1856) Bu Fermanla ilgili bir madde Paris Anlaşmasında da yer aldı.

Açıklama: Islahat Fermanı kaynağını ve ortaya çıkış nedenini yabancı devletlerden almaktadır. Bu Fermanın esasları Fransa’nın ısrarı ile Avusturya, İngiltere ve Fransa tarafından belirlenmiştir. Osmanlı Devleti Paris antlaşması şartlarını lehine çevirmek için bu fermanı ilan etmiştir.

Islahat Fermanı sonuçları

  1. Bu ferman ile müslüman ve gayri müslimler eşit haklara sahip olmuş. Böylece kaynaşmış bir osmanlı toplumu ortaya çıkmıştır.
  2. Ferman müslümanlardan ziyade yabancıların haklarını genişletmiş, bu durum müslüman tebanın tepkisine neden olmuştur.
  3. Ferman sonrası açılan okullar zamanla ırkçı bir nesil yetiştirmiş ve bu durum osmanlı devletinde dağılmayı hızlandırmıştır.
  4. Ayrıca patrikhaneye meclis açmak izninin verilmesi gayri müslimlerde bağımsızlık eğilimini artırmıştır.
    Avrupalılar yine osmanlı devletinin içişlerine karışmaya devam etmiştir.
  5. Osmanlının parçalanma sürecini hızlandırmıştır.
  6. Osmanlıcılık düşüncesinin ürünü olan tanzimat ve ıslahat fermanları toplumsal dengeyi zedelemiş

Tanzimat Fermanı İle İslahat Fermanı Arasındaki Farklar Nelerdir?
Osmanlı tarihi boyunca fermanlar yayınlanmıştır. Bunların 2 tanesi değerli olup diğerlerinden daha önem taşımaktadır. Demokratikleşme üzerinde durulmuş insanlara hak tanınarak söz sahibi olmaları sağlandı. Tanzimat ve Islahat fermanı olarak ayrılırlar. Birbirlerine benzer yönleri de bulunmaktadır.

  • Tanzimat fermanı devlet adamları tarafından hazırlanarak yayınlanmıştır. Islahat fermanı Avrupalı devletlerin ısrarları sonucunda hazırlandı.
  • Tanzimat fermanı halkın güvenliği üzerinde durularak hazırlanmıştır. Islahat fermanı din ve ırk ayrıcalığının sonlanması için yapılmıştır.
  • Tanzimat fermanı devletin büyük çoğunluğu olan Müslümanlar için yapıldı. Islahat fermanı azınlıkta olan Hıristiyanlar için yapıldı.
  • Islahat fermanının yayınlanması ile birlikte Hıristiyanların haklarına yönelik iyileştirmeler Müslüman kesiminin tepkisini almıştır.