Coğrafya

Türkiye’nin coğrafi bölgeleri ve özellikleri

Türkiye'nin coğrafi bölgeleri ve özellikleri

Türkiye’nin coğrafi bölgeleri nelerdir?

Herhangi bir yerin tabii, beşeri ve ekonomik özellikler bakımından benzer özellikler gösteren kısmına bölge denir. Bunun dışında tarım bölgeleri, nüfus bölgeleri, iklim ve yeryüzü şekillerine bağlı olarak bölgeler oluşturabilir. 1941 yılında Ankara’da toplanan Birinci Coğrafya Kongresi, uzun süren çalışmaları sonunda Türkiye’yi yedi coğrafi bölgeye ayırmıştır. Bunlar Marmara, Karadeniz, Ege, Akdeniz, İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleridir.

Türkiye’nin coğrafi bölge özellikleri

Türkiye’nin üç tarafının denizle çevrilmiş olması, uzun kenarları boyunca kıyıya paralel dağ sıralarının bulunuşu, bu dağların yüksek, ama az engebeli olan orta kesimi deniz etkisinden ayırması, bu yüzden kıyı şeridiyle iç kesimler arasında iklim, doğal bitki örtüsü, tarım çeşitlerinin dağılımı ve bunların ulaşım sistemlerine ve konut tiplerine etkisi gibi etmenler göz önünde tutulmuş ve Türkiye’nin dört kenar bölgeyle, üç iç bölgeye ayrılması mümkün olmuştur. Tespit edilen yedi bölgeden ilk dördüne komşu olduğu denizin adı verilmiştir (Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdeniz Bölgeleri). Diğer üç bölge de Anadolu bütünü içindeki yerlerine göre adlandırılmıştır (İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri). Karadeniz’in güney kıyısında doğu batı yönünde uzanan bir bölgedir. Doğuda Gürcistan sınırı, batıda Adapazarı ovası arasında uzanır. Güneyinde ise İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgeleri yer alır. Bölge üç bölüme ayrılmıştır.

Karadeniz Bölgesisinin Coğrafi Özellikleri Nelerdir?

a. Batı Karadeniz Bölümü’nün coğrafi özellikleri

  • Konumu: Bölüm, Kızılırmak nehrinin batısı ile Adapazarı ovası arasında uzanır.
  • Yer şekilleri: Bölümün kuzeyinde kıyı boyunca Küre, iç kesimlerde Bolu ve Ilgaz, güneyde ise Köroğlu dağları uzanır. Bu dağlar arasında Kastamonu, Bolu ve Düzce ovaları yer alır.
  • İklimi ve bitki örtüsü: Bölümde Karadeniz iklimi görülür. Kıyı kesim ılık ve yağışlı iken, iç kesimlerde ise yağışlar ve sıcaklıklar azalır. Bölümde orman alanları oldukça yaygındır. Yağışın azaldığı yerler de dağ çayırları yer alır.
  • Nüfus ve yerleşme: Nüfusun büyük bir kısmı kıyıda ve ovalarda yoğunlaşmıştır. Bölümün illeri Düzce, Bolu, Kastamonu, Zonguldak, Karabük, Bartın ve Sinop’tur.
  • Tarım ve hayvancılık: Bölümde tarım önemli bir gelir kaynağıdır. Mısır, buğday, pirinç, şeker pancarı, tütün ve kenevir üretimi yapılmaktadır. Bölümde küçükbaş ve büyükbaş hayvancılıkla beraber balıkçılıkta yapılmaktadır.
  • Sanayi ve yer altı kaynakları: Orman endüstrisi bölümde oldukça gelişmiştir. Zonguldak çevresinde taş kömürü çıkarıldığı için bölümde demir çelik endüstrisi gelişmiştir. Karabük ve Ereğli demir çelik fabrikaları bölümün ekonomisi için çok önemlidir. Kastamonu’nun Küre ilçesinde bakır yatakları bulunmaktadır.
  • Turizm: Bölümde turizm hızla gelişmektedir. Aladağlar (Kartalkaya) ve Ilgaz dağlarında kış turizmi yapılır. Safranbolu evleri, Abant gölü ve Yedigöller de turistik alanlar arasındadır.

b. Orta Karadeniz Bölümü’nün coğrafi özellikleri

  • Konumu: Bölüm, Ordu’daki Melet çayının batısından başlayıp Sinop’un doğusuna kadar uzanır.
  • Yer şekilleri: Bülümün başlıca yer şekilleri Canik dağlarıdır. Buradaki dağların yükseltisi fazla değildir. Bu yüzden kıyı ile iç kesimler arasında ulaşım daha kolaydır. Bölümün en önemli düzlükleri Çarşamba ve Bafra ovalarıdır. İç kesimlerde ise Niksar, Erbaa, Taşova, Suluova gibi çöküntü ovaları yer alır. Kızılırmak ve Yeşilırmak bölümün başlıca akarsularıdır.
  • İklim ve bitki örtüsü: Bölümde dağların yükseltisi fazla olmadığı için Karadeniz’in yağışlı ve ılıman etkisi içerilere kadar sokulabilir. Bu nedenle, bölümün kıyı ile iç kesimleri arasında sıcaklık ve yağış farkı fazla değildir. Bölümde yıllık yağış, bölgenin diğer bölümlerine göre daha azdır.
  • Nüfus ve yerleşme: Yerleşmeler genellikle ovalarda kurulmuştur. Bölümdeki il merkezleri Samsun, Ordu, Amasya, Tokat ve Çorum’dur. Kıyıda Bafra, Çarşamba, Ünye ve Fatsa iç kesimlerde ise Zile, Turhal, Suluova, Merzifon, Erbaa ve Niksar da diğer önemli yerleşim yerleridir.
  • Tarım ve hayvancılık: Bölümde topraklar verimli, iklim koşulları da uygun olduğu için tarım başlıca geçim kaynağıdır. Kıyıdaki ovalarda tütün, pirinç, fındık, soya fasulyesi ve mısır iç kesimlerde ise şeker pancarı, tahıl, tütün, ayçiçeği, sebze ve meyve üretilir. Bölümde büyükbaş hayvancılık, küçükbaş hayvancılık ve kümes hayvancılığı da yapılır.
  • Sanayi ve yer altı kaynakları: Bölümdeki başlıca sanayi kuruluşları; bakır işleme, çimento, şeker ve sigara fabrikalarıdır. Yer altı kaynakları ise Merzifon, Havza ve Çeltek’teki linyit yataklarıdır.

c. Doğu Karadeniz Bölümü’nün coğrafi özellikleri

  • Konumu: Ordu’nun doğusundaki Melet çayından Gürcistan sınırına kadar devam eder.
  • Yer şekilleri: Bölüm bölgenin en dağlık bölümüdür. Dağlar iki sıra hâlinde kıyıya paralel uzanır. Kıyıdaki sırayı Giresun ve Rize dağları oluşturur. Burada Kalkanlı geçidi yer alır. İç kesimde yer alan ikinci sırayı ise Yalnız çam, Kop, Mescit ve Çimen dağları oluşturur. Burada Kop geçidi yer alır. Bölümün akarsuları Çoruh nehri ve Kelkit çayıdır. Bölümde yer alan Tortum ve Sera gölleri heyelân sonucunda oluşmuştur.
  • İklim ve bitki örtüsü: Bölümün kıyı kesiminde Karadeniz iklimi görülür. Ülkemizin en yağışlı yeri burasıdır. Bu yüzden bitki örtüsü gür ormanlardan oluşur. İç kısımlara doğru gidildikçe karasal iklim kendisini gösterir. Burada ormanlar seyrekleşerek bozkırlar yaygınlaşır. Bölümde yamaç eğiminin ve yağışın fazla, arazinin ise killi olması sık sık heyelân olaylarına neden olur. Ayrıca seller de yaygın olarak görülür.
  • Nüfus ve yerleşme: Nüfus, bölümün kıyı kesiminde yoğunlaşmıştır. Buna karşılık iç kısımlarda nüfus seyrek ve yerleşim merkezleri daha azdır. Giresun ve Rize dağlarının denize bakan yamaçlarında dağınık yerleşme görülür. İç kesimlerde ise toplu yerleşmeler yaygındır. Bölümdeki il merkezleri Trabzon, Giresun, Rize, Artvin, Bayburt ve Gümüşhane’dir. Trabzon bölümün ticaret, eğitim ve kültür merkezidir.
  • Tarım ve hayvancılık: Bölümde tarım halkın başlıca geçim kaynağıdır. Kıyıda çay, mısır ve fındık, iç kesimlerde ise buğday, tütün, şeker pancarı ve patates yetiştirilir. Çay üretiminin tamamı bu bölümde gerçekleşir.
  • Sanayi ve yer altı kaynakları: Bölümde sanayi genellikle tarıma dayalıdır. Rize çevresinde çay işleyen fabrikalar Ordu ve Giresun çevresinde ise fındık işleyen fabrikalar yer alır. Bölümde sadece Murgul’da (Artvin) bakır çıkarılır.
  • Turizm: Trabzon’daki Sümela Manastırı ve Uzungöl turistik yerlerdir. Ayrıca yaylacılık turizmi gelişmiştir.

Akdeniz Bölgesinin Coğrafi Özellikleri Nelerdir?

  • Konumu: Bölge  yurdumuzun  güneyinde, Akdeniz  boyunca  bir  şerit  halinde uzanır. Komşuları  Ege, İç  Anadolu, Doğu  Anadolu  ve  Güney Doğu  Anadolu  Bölgeleri, Suriye, Kıbrıs  Adası  ve  Akdeniz  ile komşudur.
  • Yer şekilleri: Bölge  yurdumuzun  güneyinde, Akdeniz  boyunca  bir  şerit  halinde uzanır. Komşuları  Ege, İç  Anadolu, Doğu  Anadolu  ve  Güney Doğu  Anadolu  Bölgeleri, Suriye, Kıbrıs  Adası  ve  Akdeniz  ile komşudur. Gerçek  Alanı  122.927  Km2’dir. Ülkemizin  % 15’ini kaplar  ve  Alan  bakımından  5.sırada  yer  alır.
  • İklim ve bitki örtüsü: Bölgenin  Akdeniz  yamaçlarında  Akdeniz  İklimi  ve  Maki  Bitki Topluluğu  görülür. Yazları  sıcak  ve  kurak, kışları  ılık  ve yağışlıdır. Dağların  kuzey  yamaçlarında  ve  göller  yöresindeyse  iklim karasallaşır. Bitki  örtüsü de  bozkırdır. Bu  alanlarda  yazları  sıcak ve  kurak,  kışları  soğuk  ve  kar  yağışlıdır. Yer  yer  ormanlara da rastlanır.
  • Nüfus ve yerleşme:  Nüfusu  2000  sayımına  göre  8.7  milyondur. Nüfus  yoğunluğu Km2’ye  71  kişidir. Bu  Türkiye  ortalamasının  altındadır. (Türkiye ortalaması  Km2’ye 83  kişi). Kentsel  nüfus  % 60’tır (Türkiye ortalaması  %65). Nüfus  artış  hızı  %o 22’dir (Türkiye  ortalaması %o 18.3). Fakat  tarım  alanlarının  ikliminde  uygun  olması  nedeniyle  verimli olması  nüfusun  bu  alanlara  toplanmasına  neden  olmuştur. Bunun yanında  Toroslar  ve  Platolarda  nüfus  çok  seyrektir. Bölge nüfusun  %70’i  Adana  Bölümüne  toplanmıştır.
  • Tarım ve hayvancılık:  Buğday, pirinç, pamuk, tütün, turunçgiller, muz, zeytin, ananas, haşhaş, gül  ve  şekerpancarı  yetiştirilir. Seracılık: Akdeniz  Bölgesi  ilk  sırada  yer  alır. Mersin  ve  Antalya  çevresinde  turfanda  sebze yetiştirilir. Hayvancılık  fazla  gelişmemiştir. Genelde  yaylacılık faaliyetiyle  birlikte  yapılır. Sığır, Koyun  ve  Kıl  Keçisi  yetiştirilir.
  • Sanayi ve yer altı kaynakları:  Krom, Barit, Boksit (Alüminyum),  Kükürt,  Demir,  Amyant,  Manganez,  Petrol. Adana  Bölümünde: Dokuma, Tütün, Gıda, Kimya, Tarım  Araçları, Çimento, Madeni  Eşya, Tuğla, Ataş-Mersin’de  Ataş  Petrol Rafinerisi,   ve  Mersin  Limanı  bulunmaktadır. Antalya  Bölümünde: Ferro  Krom, Yağ, Gülyağı, Çimento, Tuğla, Tarım  Araçları, Halıcılık, faaliyeti  yapılmaktadır.
  • Turizm: Burdur’da  İnsuyu  Mağarası, Alanya’da  Damlataş  Mağarası, Tarsus’ta  Yedi  Uyuyanlar  Mağarası, Mersin’de  Cennet  ve Cehennem  Obruğu, Plajları  bulunmaktadır.

Marmara Bölgesinin Coğrafi Özellikleri Nelerdir?

  • Konumu: Türkiye’nin kuzeybatısını oluşturur. Bölge doğuda Adapazarı ovası ile Bilecik’in doğusuna kadar uzanır. Bölgenin güney sınırı Kazdağı’ndan başlayarak Balıkesir ovasını içine alır ve Uludağ’ın güneyinden geçer. Çanakkale açıklarındaki Gökçeada ve Bozcaada bölgede bulunur. Bölge ülkemiz yüzölçümünün %8,5’ine sahiptir. Yüzölçümün büyüklüğü bakımından bölgeler arasında altıncı sıradadır. Bölgenin bölümleri Çatalca – Kocaeli, Ergene, Yıldız Dağları ve Güney Marmara’dır.
  • Yer şekilleri:  Türkiye’nin ortalama yükseltisi en az olan bölgesidir. En önemli yükseltilerini kuzeyde Yıldız Dağlarıgüneyde Samanlı Dağları ile Uludağ oluşturur. Uludağ 2543 m. ile bölgenin en yüksek yeridir. Bölgede alçak, tepelik alanlar ile dalgalı düzlükler geniş yer kaplar. En önemli ovaları, Ergene, Adapazarı, Bursa, Karacabey, İnegöl, Pamukova, Gönen ve Balıkesir ovalarıdır. Meriç, Ergene, Sakarya ve Susurluk bölgenin en büyük akarsularıdır. Bölgenin ortalama yükseltisi az olduğu için akarsuların enerji potansiyelleri düşüktür. Manyas, Ulubat, İznik, Sapanca, Büyük ve Küçük Çekmece ile Durusu (Terkos) bölgede yer alan göllerdir. Kuzey Anadolu fay hattının bir kısmı bu bölgeden geçer.
  • İklim ve bitki örtüsü:  Marmara Bölgesi’nde Akdeniz, Karadeniz ve karasal iklim özelliklerinin hepsi görülür. Bölge yılda ortalama 500 – 700 mm. arasında yağış alır. Örneğin, istanbul 677 mm, Bursa 696 mm, Edirne 586 mm. yağış almaktadır. Bölgedeki yıllık ortalama sıcaklık 13 – 15 °C’dir. İstanbul’da, en sıcak ay ortalaması 23,2 °C iken, en soğuk ay ortalaması 5,6 °C dir. Güney Marmara Bölümü’nün dağlık iç kısımlarında ve Ergene Havzası’nda karasal iklim koşulları etkili iken, Karadeniz kıyı şeridinde Karadeniz iklimi görülür. Marmara ve Ege Denizi çevresindeki 300 – 400 m. yüksekliğe kadar olan alanlarda ise Akdeniz geçiş iklimi etkilidir. Bölge, bitki örtüsü çeşitliliği açısından zengindir. Bu durum, bölgedeki iklim çeşitliliğinin fazla olmasından kaynaklanır. Ergene Havzası’nın karakteristik bitki örtüsü, ormanların tahrip edilmesi ile oluşmuş antropojen bozkırdır. Yıldız Dağları’nın Karadeniz’e bakan yamaçları ile Koru ve Işık dağlarında ormanlar yer alır. Marmara ve Ege Denizi çevresinde, Akdeniz ikliminin etkisi ile 300 – 400 m. yüksekliğe kadar maki toplulukları bulunur. Güney Marmara’nın yüksek kesimlerinde ise, iğne yapraklı ormanlar yer alır. Bölge, Türkiye ormanlarının % 13’ünü kaplayarak bölgeler arasında dördüncü sırada bulunur.
  • Nüfus ve yerleşme:  Nüfus ve nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu bölgedir. Türkiye’nin toplam nüfusununun yaklaşık % 20 sinden fazlası bu bölgede yaşar. 2000 nüfus sayımına göre bölge nüfusu 17,4 milyon, nüfus yoğunluğu gerçek alana göre km2 ye 258 kişidir. Bölgede şehir nüfusu fazla iken, kır nüfusu oldukça azdır. Diğer bölgelerden göç aldığından nüfusu sürekli olarak artmaktadır.
  • Tarım ve hayvancılık:  Ayçiçeği, zeytin, Şekerpancarı, Pirinç, Bağcılık, Mısır. Hayvancılık özellikle ahır hayvancılığı ve mandıracılık biçiminde yapılır. Edirne ve Kırklareli’de mandıracılık özellikle peynir üretimi gelişmiştir. Güney Marmara’da küçükbaş hayvancılık yapılmaktadır.Bursa’da merinos cinsi koyunlar yetiştirilmektedir. İstanbul  ve  çevresinde  kümes  hayvancılığı yoğunlaşırken, Bursa  ve Bilecik’te  ipekböcekçiliği yapılmaktadır. Boğazlarda balıkçılık yapılmaktadır
  • Sanayi ve yer altı kaynakları:  Yer altı kaynakları açısından zengin değildir. Bor, Volfram (Tungsten), Mermer, Linyit, Barit, Doğalgaz, Demir, Manyezit-Magnezyum, Krom, Kurşun ve Bakır
  • Turizm: Turizm  geliri  en  fazla  olan  bölgemizdir. İstanbul, Bursa  ve  Edirne  sahip olduğu tarihi ve doğal zenginlikler nedeniyle en önemli turizm merkezleridir.Özellikle Bursa ve Yalova’da bulunan kaplıcalar, Manyas Kuş  Cenneti, Çanakkale Truva, Uludağ, Çanakkale ve Gelibolu Yarımadası, Ayasofya, Sultanahmet, Süleymaniye, Kapalı Çarşı, Topkapı Müzesi, Dolmabahçe Sarayı en fazla ilgi çeken alanlardır. Bölgede  bulunan  adalar  ve  kıyılar tarihi ve doğal bakımdan önemli zenginliklere sahiptir.

Ege Bölgesinin Coğrafi Özellikleri Nelerdir?

  • Konumu:  Ülkemizin batısında Ege Denizi kıyılarınca uzanan bölge, Marmara Bölgesi, İç Anadolu ve Akdeniz Bölgeleriyle ve Ege Denizi ve Ege Adaları ile komşudur.  Gerçek alanı olan 93.139 Km2 ile Türkiye topraklarının %10.1’ini kaplar. Alan bakımından 5. Büyüklükteki bölgemizdir.  Nüfusu 2000 sayımına göre 8.9 milyondur. Nüfus yoğunluğu Km2’ye 96 kişidir. Bu Türkiye ortalamasının biraz üstündedir. (Türkiye ortalaması Km2’ye 83 kişi)
  • Yer şekilleri: Kıyıları: Ege Denizinin yerinde eskiden Egeid karası vardı. Bunun çökmesi sonucunda bugünkü adalar meydana geldi. Bölge dağları kıyıya dik uzandığı için kıyı girintili-çıkıntılı Enine Kıyı Tipidir. Kıyıda bir çok körfez, koy, yarmada ve buruna rastlanır. Edremit, Çandarlı, İzmir, Kuşadası, Güllük, Gökova başlıca körfezleridir. Reşadiye, Bozburun, Dilek ve İzmir başlıca yarımadalarıdır. Ege kıyıları girintili-çıkıntılı olduğu için en uzun kıyımızdır. Muğla’da en uzun kıyıya sahip ilimizdir. Dağları: Asıl Ege Bölümü faylanma hareketlerine uğradığı için Kaz Dağı, Madra Dağı, Yunt Dağı, Bozdağlar, Aydın Dağları faylanma sonucu yüksekte kalmış horstlardır. Bölümün güneyinde uzanan Menteşe Dağlarının uzanış yönü kıyıya paraleldir. İç Batı Anadolu’ya gidildikçe yükseklik artar. Bu bölümde, Alaçam, Eğrigöz, Murat ve Sandıklı Dağları vardır. Ovaları: İç Batı Anadolu Bölümünde Yazılıkaya Platosu, Tavas- Çivril- Banaz-Örencik ovaları vardır. Asıl Ege Bölümünde horstlar arasında kalan grabenler birer alüvyon ovasıdır. Bunlar Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes ve Büyük Menderes ovalarıdır. Bunlar aynı adı taşıyan ve bol alüvyon taşıyan, akarsuları tarafından oluşturulmuştur. Akarsuların döküldükleri yerlerde de delta ovaları da oluşmuştur. Akarsuları: Bakırçay, Gediz,K. Menderes, B. Menderes başlıca akarsularıdır. İç Batı Anadolu’da Susurluk ve Sakarya Akarsularının bazı kolları da bulunmaktadır. Gölleri: Göl bakımından fakir olan bölgede iki doğal göl vardır. Bunlar Marmara ve Çamiçi (Bafa) Gölleridir. Adıgüzel, Kemer ve Demirköprü baraj gölleri de vardır.
  • İklim ve bitki örtüsü: Bölgenin asıl Ege Bölümünde graben ovaları sayesinde içlere kadar sokulan Akdeniz İklimi görülür. Bu alanlarda yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı bir iklim görülür. Bitki örtüsü makidir ve yer yer ormanlara da rastlanır. İç Batı Anadolu bölümüne gidildikçe yüksekliğin artması ve denize olan uzaklığı sebebiyle iklim karasallaşır. Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve kar yağışlı Karasal İklim görülür. Bitki örtüsü de Bozkırdır.
  • Nüfus ve yerleşme: 2000 Sayımına göre bölgenin nüfusu 8.9 milyondur.Nüfus yoğunluğu Km2’ye 96 kişidir. Bu Türkiye ortalamasına biraz üstündedir. En yoğun nüfuslu 3. bölgemizdir. Kentsel nüfus daha fazladır % 61. Türkiye ortalamasına yakındır (Türkiye e). Nüfus kıyılarda, alüvyal ovalarda yoğunlaşmıştır. İç kesimlere gidildikçe nüfus yoğunluğu azalır. Buralarda da nüfus maden işletmelerinin çevresine ve ovalara toplanmıştır. Kıyıda Menteşe Yöresi de dağlık alan olması nedeniyle az nüfuslanmıştır. Nüfus artış hızı %o 16’dır (Türkiye %o 18.3)
  • Tarım ve hayvancılık: Bölgenin yurt ekonomisine katkısı daha çok tarım alanındadır. Bölümler arasında iklim ve yeryüzü şekillerinin farklı olmasına bağlı olarak yetiştirilen ürünler arasında da farklılık ve çeşit vardır. Tütün, Zeytin, İncir, Turunçgiller, Üzüm, Pamuk, Haşhaş, Şekerpancarı, Tahıllar.
  • Sanayi ve yer altı kaynakları: Krom, Demir, Linyit, Cıva, Bor, Mermer, Titanyum, Uranyum, Tuz.
  • Turizm: Bölge Marmara’dan sonra turizm geliri en fazla 2. bölgedir. Akdeniz İkliminin görüldüğü kıyılar deniz turizmi açısından zengindir. Bölgede İlkçağ uygarlıklarından ve Türk Devletlerinden kalan tarihi eserlerde turistlerin ilgisini çeken yerlerdir. Pamukkale-Denizli Travertenleri de güzel yerlerden biridir.

Doğu Anadolu Bölgesinin Coğrafi Özellikleri Nelerdir?

  • Konumu:  Türkiye’nin doğusunu oluşturan bölge, doğudan batıya doğru daralarak adeta bir üçgeni andırır. Bölgenin kuzeybatısında, Gürcistan ve Ermenistan, doğusunda Nahcivan ve iran, güneyinde Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Kuzeyinde Karadeniz Bölgesi yer alır. Bölge batıda, Tahtalı Dağları’ndan başlayıp, kuzeyde Kızıldağ’a ulaşan bir sınır ile iç Anadolu Bölgesi’nden ayrılır. Yüzölçümü en büyük bölgemizdir. Bölge, ülkemiz yüzölçümünün % 21 ine sahiptir. Doğu Anadolu Bölgesi, Yukarı Fırat, Erzurum – Kars, Hakkâri ve Yukarı Murat – Van bölümlerinden meydana gelir.
  • Yer şekilleri:  Doğu Anadolu Bölgesi, 2000 – 2200 m. ortalama yükseltisi ile en yüksek olan bölgemizdir. Bölgenin yeryüzü şekillerini sıradağlar, geniş plâtolar ve plâtolar arasındaki ovalar oluşturur. Bölgedeki dağlar, doğu – batı doğrultusunda üç sıra halinde uzanırlar. Bölgenin kuzeyini oluşturan Çimen, Kop ve Yalnızçam dağlarının güneyinde Divriği, Erzincan, Erzurum, Horasan, Kağızman ve Iğdır çöküntü hendekleri yer alır. Bu çöküntü hendeklerinin güneyinde ise, orta sıra dağlarını oluşturan Munzur, Karasu ve Aras dağları uzanır. Bu dağ sıralarının güneyinde ise, Afşin’den başlayarak, Malatya, Elazığ veBingöl ovalarından geçen ve Muş Ovası’na kadar devam eden diğer çöküntü hendeği bulunur. Bu hendek Güney Anadolu Fay Hattı üzerindedir. Doğu Anadolu Bölgesi’nin en güneyini Güneydoğu Toroslar, Bitlis, Hakkari ve Buzul (Cilo) dağlarından oluşan üçüncü dağ kuşağı yer alır. Bu bölgenin doğusunda güneybatı kuzeydoğu doğrultusunda uzanan Nemrut, Süphan, Tendürek ve Ağrı volkanik dağları bulunur. Bölgede dağlardan sonra en fazla yer kaplayan yeryüzü şekli plâtolardır. Erzurum – Kars Plâtosu bu plâtoların en büyük olanıdır. Aras, Kura, Fırat, Dicle ve Zap bölgenin önemli akarsularıdır. Akarsuların hidroelektrik üretim potansiyelleri fazladır. Bunun sebebi yükselti ve eğimin etkisiyle derin vadilerden akmalarıdır. Türkiye’nin en büyük gölü olan Van Gölü başta olmak üzere, Çıldır, Nazik, Erçek, Hazar, Balık ve Bulanık gölleri bu bölge sınırları içindedir. Bölgedeki, Van Gölü havzası, Türkiye’nin ikinci büyük kapalı havzasıdır.
  • İklim ve bitki örtüsü: Bölgenin iklimine yükselti ve karasallık hakimdir. Sert karasal iklim yaşanır. Kışları uzun, soğuk ve kar yağışlıdır. Don olayı çok görülür. Yazları sıcak, kurak ve kısadır. En fazla yağış ilkbaharda görülür. Erzurum-Kars Bölümünde ise yazın görülür.Günlük ve yıllık sıcaklık farkları fazladır. Yıllık yağış miktarı 500-600 mm dir. Buharlaşma az olduğu için bu yeterlidir. Yıllık sıcaklık 5-6 derecedir ve en soğuk bölgedir. Bölgeye kuzey rüzgarları (Poyraz) hakimdir. Bölgenin doğal bitki örtüsü bozkır (Step)’tir. Dağ yamaçlarında bozulmuş orman ve dağların yükseklerinde dağ çayırlarına rastlanır.
  • Nüfus ve yerleşme: Türkiye’nin en seyrek ve Güneydoğu Anadolu’dan sonra en az nüfuslu bölgesidir. Doğum oranı çok yüksek olmasına karşın çok göç verdiğinden nüfusu azdır. Bölgenin dağlık olması, iklim özellikleri ve terör olayları göçleri artırıcı etki yapmaktadır. Kentleşme oranı düşüktür. Bölge nüfusunun büyük bölümü Yukarı Fırat Bölümü’ndeki ovalarla, Iğdır Yöresi’nde toplanmıştır. Erzurum, Erzincan, Malatya ve Elazığ bölgenin en kalabalık merkezleridir.
  • Tarım ve hayvancılık: Bölgenin yüksek ve engebeli olması nedeniyle tarım alanları oldukça azdır. Bunlar daha çok tektonik kökenli oluklar ve platolarda yer alır. Malatya, Erzurum, Elazığ, Iğdır, Muş, Bingöl ve Erzincan ovaları en çok ekim yapılan alanlardır. Karasallığın şiddetli olması nedeniyle 2000 m’nin üstünde tahıl tarımı yapılır. Tarım ürünü çeşidi az olan bölgede buğday, arpa, şekerpancarı ve patates başlıca tarım ürünlerini oluşturur. Pamuk, Tütün, Tahıllar, Şekerpancarı, Sebze, Meyve. Hayvancılık tarıma göre daha çok önemlidir. Nedeni iklim koşullarının olumsuzluğu ve tarım alanlarının azlığıdır. Erzurum-Kars Bölümü’nde yaz yağışları ve gür otlaklara bağlı olarak büyükbaş hayvancılık, diğer bölümlerde ise küçükbaş hayvancılık yapılır. Hayvancılık mera hayvancılığı şeklinde yapılır ve verim azdır. Hakkari ve Kars yörelerinde arıcılık önemlidir.
  • Sanayi ve yer altı kaynakları: En önemli linyit yatağı Afşin-Elbistan Havzası’ndadır. Kalorisi düşük ve rezervi bol olan linyitler Afşin-Elbistan termik santralinde kullanılır. Enerji Üretim Tesisleri : Hidroelektrik üretiminin en fazla olduğu yerdir. Fırat üzerinde Keban, Karakaya ve Tercan barajları ile Kars’taki Arpaçay önemli hidroelektrik santralleridir. Afşin – Elbistan termik santralinde linyit kömürü yakılarak elektrik üretilir. Enerji tüketiminin en az olduğu bölgedir. Krom, demir, ve bakır.
  • Turizm: Ulaşım güçlüğü ve konaklama tesislerinin yetersizliği nedeniyle turizm gelişmemiştir. Dağcılık, kış turizmi, ve doğal güzellikleri açısından önemli bir potansiyele sahiptir. Nemrut Kaldera Gölü, Van Gölü, Gürlevik ve Bendimahi çağlayanları ilgi çeken doğa güzellikleridir. Doğu Beyazıt’taki İshakpaşa Sarayı, Kars’taki Ani Harabeleri, Erzurum ve Ahlat’taki Selçuklu eserleri önemli tarihi zenginliklerdir.

Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Coğrafi Özellikleri Nelerdir?

  • Konumu: Bölge, ülkemiz topraklarının %8 lik bölümüne sahip olup yüzölçümü bakımından en küçük bölgesidir. Kuzeyinde bir yay biçiminde uzanan Güneydoğu Toroslardan, güneyde Suriye ve Irak sınırına kadar uzanır. Bölge ova ve platolarla kaplıdır.Türkiye’de yaz sıcaklığının ve buharlaşmanın en fazla olduğu bölgedir.Türkiye’nin en büyük barajı olan Atatürk barajı bu bölgededir.
  • Yer şekilleri: Bölgenin Ortalama yükseltisi 800-1000 m civarındadır. Ortada yükselen Karacadağ sönmüş volkanı ile Mardin Mazıdağı yöresi bölgenin en engebeli alanlarını oluşturur. Suruç, Ceylanpınar ve Harran Ovası, Altınbaşak, Viranşehir, Nizip gibi verimli Ovalar GAP projesi sayesinde suya olan hasretlerini gidermek üzeredirler. Ayrıca Gaziantep ve Şanlıurfa platoları önemli konumdadırlar.
  • İklim ve bitki örtüsü: Bölgede, yazları kurak ve sıcak, kışları ılık ve yağışlı olan tipik Akdeniz ikliminin bozulmuş şekli görülür. Akdeniz iklimine oranla, kışları daha soğuk ve yazları da daha sıcak olur. Yağışlar kuzeyden güneye doğru gidildikçe azalır. Yıllık ortalama yağış miktarı kuzeyden 750 mm güneyindeki alçak kesimlerde 300 mm civarındadır. Bütün bölgede otsu bitkiler egemendir. Yağış yetersizliği yüzünden ormanlık alan azdır.
  • Nüfus ve yerleşme: 1990 sayımına göre bölgenin nüfusu 4.5 milyondur. Nüfus daha çok bölgenin batısında toplanmıştır. Bunun başlıca nedeni, iklim ve toprak şartlarının burada daha elverişli olmasıdır. Türkiye nüfusunun sadece %8 i burada yaşamaktadır. Bölge de kent nüfus oranı oldukça yüksektir. Bölgede km kareye 66 kişi düşer.
  • Tarım ve hayvancılık: Tarım ürünlerinden en çok buğday ekilir. Öteki tarım ürünleri arpa, pirinç, pamuk, mercimek, Antep fıstığı ve üzümdür. Adıyaman da pamuk ve tütün yetiştirilir. Tarıma uygun olmayan yerler hayvancılıkla geçinir. Genellikle koyun ve keçi beslenir. Kilis ve çevresinde ipek böcekçiliği de yapılır.
  • Sanayi ve yer altı kaynakları: Başlıca çıkartılan madenler; petrol, fosfat, asfaltitdir. Bölgede, tarıma dayalı ve hayvan ürünlerini işleyen çeşitli endüstri kolları gelişmiştir. Et kombinaları, süt endüstrisi, hayvansal yağ fabrikaları, zeytinyağı fabrikaları, bunun yanı sıra tarım dışı sanayi kollarından çimento fabrikaları, kimya sanayi, tarım araçları, otomontaj ve madeni eşya yapımı geliştirilmiş olan çeşitli sanayi kollarıdır.  Petrol Kuyuları, Raman, Garzan, Batman ve Diyarbakır’da bulunur.
  • Turizm: Turizm potansiyeli çok yüksek olan bölgede Adıyaman, Nemrut Dağı, Peygamberler Şehri Urfa, Tarihi Harran Üniversitesi, Harran evleri, Mardin evleri gibi daha pek çok gezilip görülecek kendine özgü güzellikler vardır. Dünyada güneşin doğuşunun en güzel olduğu Nemrut Dağında Kommagene Medeniyetinin izleri turistlerin ilgisini çekmektedir. Bölgedeki Nemrut Dağı (Adıyaman) ile Diyarbakır ve Şanlı Urfa şehrinde bulunan tarihi eserler bölgenin turizm potansiyellerini oluşturur.

İç Anadolu Bölgesinin Coğrafi Özellikleri Nelerdir?

  • Konumu: İç Anadolu Bölgesi, Anadolu’nun orta kısmında yer alan Türkiye’nin yedi coğrafi bölgesinden biridir. Bu konumu sebe­biyle “Orta Anadolu” da denir. İç Anadolu Bölgesi’nin yüz ölçümü 151.000 km² olup bu alan Türkiye praklarının %20’sini kaplar. Doğu Anadolu’dan sonra ikinci büyük bölgemizdir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi dışında diğer bölgelerin hepsiyle komşudur.Aynı zamanda ülkemizde “tahıl ambarı” olarak da anımsanır.
  • İklim ve bitki örtüsü: Bölgenin çevresi yüksek dağlarla çevrili olduğundan, denizlerin nemli ılıman havası bölgeye sokulamaz. Bu nedenle bölgede, yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve kar yağışlı karasal iklim hakimdir. Bölge­de, doğuya doğru gidildikçe yüksekliğin artmasına bağlı olarak karasallık derecesi artar ve kış sıcak­lıkları çok düşük değerlere ulaşır. İç Anadolu, ülkemizin en az yağış alan bölgesi­dir. Ortalama yağış 400 mm civarındadır. Bölge, en fazla yağışı ilkbahar aylarında sağanak halinde alır. En kurak mevsim yazdır. Yazların kurak olması ve yaz kuraklığının erken başlaması sebze türü bitkiler üzerinde olumsuz etki yapar. Bölgenin ve ülkemizin en az yağışlı yeri Tuz Gölü çevresidir(320 mm). Yağışların azlığı bölgenin deniz etkisine kapalı olmasından kaynaklanmaktadır. Denizden gelen nemli hava kütlesi, nemini, dağların denize bakan yamaçlarında yağış halinde bırakır. İç Anadolu Bölgesi’ne doğru eserken artık kurudur. Bölgede görülen yağışlar konveksiyonel ve cephe­sel kökenlidir. Kırkikindi adı da verilen konveksiyonel yağışlar İlkbaharda yaygındır. Bozkır, ilkbahar yağmurlarıyla yeşeren, birkaç ay yeşil kalan, yaz sıcaklığı ile sararan ot topluluğudur. İç Anadolu Bölgesi ülkemiz ormanlarının %7 sini kaplayarak bölgeler arasında 6. sırada yer alır. Ovaları şunlardır: Kayseri, Konya, Ereğli, Aksaray, Sakarya, Eskişehir, Ankara, Develi, Nevşehir, Kırşehir, Sivas.
  • Nüfus ve yerleşme: İç Anadolu Bölgesi, 1997 nüfus sayımına göre yaklaşık 10,5 milyon kişilik nüfus büyüklüğüyle Marmara Bölgesi’nden sonra ikinci sırayı alır. Bu bölgenin nüfus yoğunluğu 64 kişi/km² dir. (1997 yılına göre, Türkiye’nin ortalama nüfus yoğunluğu 81 kişi/km² İç nüfusu, bölgenin doğal koşulları­nın etkisine bağlı olarak, daha çok komşu bölgelere yakın yerlerdeki dağ eteklerinde yoğunlaşır. Bunun nedeni, sözü edilen kesimlerin daha yağışlı olması ve su kaynaklarının bol olmasıdır. Bölgedeki ovaların aldığı yağışın az olması, nüfuslanma ve yerleşmeyi engellemiştir. Düz ovalık ke­simde nüfus yoğunluğu dağ eteklerine göre azdır.  Bölgede Toplu yerleşme görülür…Nedeni su kaynaklarının yetersiz olması ve tarım arazilerinin çok geniş alan kaplaması… Toplu köy niteliğindeki kırsal yerleşme birimleri ile kentler dağ etekleri boyunca dizilidir. Bölge nüfusu­nun %62’si, nüfusu 10.000’den fazla olan ve kent sayılan yerleşme birimlerinde yaşamaktadır. Tarım alanları geniş olmasına karşın nüfusun %38,44’ü kırsal kesimde yaşar. Tarım alanlarının geniş olması, tarımsal nüfus yoğunluğunun düşük olmasına yol açar. Nüfusun dağılışı, yağış dağılışına benzerlik gösterir. Bölgede en fazla nüfuslanmış bölüm, Yukarı Sakarya’dır. Bu bölümün yoğun nüfuslanmasında, endüstri faaliyetleri ile Ankara’nın başkent olması önemli rol oynar. Konya ve Tuz Gölü civarları nüfus yoğunluğunun az olduğu yerlerdir.
  • Tarım ve hayvancılık:Bölge ekonomisinin temeli tarıma dayanır. Ekili – dikili alanların oranı bakımından Marmara Bölgesi’nden sonra ikinci sırada yer alır. Çalışan nüfusun büyük bir kısmı tarımla uğraşır. Türkiye’nin en önemli tahıl üretim bölgesidir. İklimin yarı kurak karakterine rağmen, çok geniş alanlar tarıma ayrılır. Bölgenin tarımı iklim şartlarına bağlıdır. Özellikle ilkbahar yağışlarının yetersizliği veya gecikmesi, tahıl üretiminde önemli dalgalanmalar meydana getirir, iklim yarı kurak olduğu için nadas ihtiyacı duyulur. Tarımın en önemli problemi sulamadır. Bu amaçla büyük sulama kanallarının (barajların) yapılması ve yeraltı suyundan yararlanılması gerekir. Ekonominin temeli tarım ve hayvancılığa dayanır. Türkiye’de ulusal gelirin %20’sini bu bölge sağlamaktadır. Bölgede küçük baş hayvancılık ön plandadır.
  • Sanayi ve yer altı kaynakları: Bölgenin önemli yeraltı zenginlikleri, linyit, krom, lületaşı, tuz ve bor mineralleridir. Krom,  Kaya tuzu, Linyit, Çinko ve Demir, Civa, Tuz, Lületaşı, Bor mineralleri bulunur. Lokomotif, besin, motor, çimento ve inşaat malzemeleri sanayii ile devlet demir yollarının tren, vagon imalatı yapan TÜDEMŞAŞ fabrikası vardır. Uşak’ta:şeker fabrikası bulunur. Dokuma, besin, tarım araçları, çimento ve mobilya sanayii, Tarım araçları, besin, motor, çimento, süt ürünleri ve inşaat malzemeleri sanayii, Çumra Şeker Fabrikası(tam teşekküllü).
  • Turizm: Bölgenin önemli turistik yerleri peri bacaları, Ihlara vadisi, Derinkuyu’daki yeraltı kentleri (Kapadokya) dir. Konya’daki Selçuklu eserleri, Mevlana türbesi ve çeşitli yerlerdeki antik hitit kentleri önemli turistik değerlerdir.  Bölgede sağlık turizmi de gelişmiştir. Özellikle Eskişehir, Ankara, Konya, Niğde, Kayseri illerinde kaplıcalar bulunmaktadır. Bu yerleşim merkezlerinde bu maksatla kurulmuş dinlenme ve konaklama tesisleri yer alır. Bölgedeki Erciyes ve Elmadağ kayak turizmi açısından gelişmiş yerlerdir. Bölgede özellikle Ankara’da bulunan Anıtkabir, Atatürk müzesi, Etnografya müzesi insanların en sık uğradıkları yerler arasında yer almaktadır.  İç Anadolu’da her yıl gerçekleştirilen, Kayseri Anadolu Fuarı ile Konya Fuarı başlıca turizm ve ticaret etkinliklerindendir.  İç Anadolu Bölgesi’nde, Boğazköy Alacahöyük Milli Parkı, Göreme Tarihi Milli Parkı ve Yozgat Çamlığı Milli Parkı gibi tarihi ve doğal yönden korumaya alınmış turizm alanları da bulunmaktadır.

Arkadaşlarınla paylaşır mısın?

Türkiye’nin coğrafi bölgeleri ve özellikleri hakkındaki aklınıza takılan soruları aşağıdan öğretmen ve öğrencilere sorabilir, Türkiye’nin coğrafi bölgeleri ve özellikleri için bilgi alabilirsiniz..

Yorumlarını paylaşır mısın?

css.php