- Ortalama yükselti oldukça fazladır(1132m).Yükselti batıdan doğuya doğru artar.Yükselti basamaklarının dağılımı şöyledir:
– 0-500 m arasında olan yerler > %17,5
– 500 – 1000 ” ” ” %26,
– 1000- 2000 ” ” ” %49,9
– 2000m’den yüksek yerler %7 - Düzlükler geniş yer kaplar. Ovaların yükseltileri de fazladır.
- Ülkemizin yaklaşık yarısı 1000 – 2000 m arasıdır.
- Ülkemizin, yüksek sıradağları doğu-batı doğrultusunda uzanır. Kuzey ve güneydeki bu sıradağlar doğuda birleşirler.
- Anadolu; Karadeniz Akdeniz havzaları arasında yüksek bir kütledir.
- Denizlerin derin kesimi ile kıyı dağları arasındaki fark 5000m’yi geçer.
Türkiye’deki dağlar orojenik hareketlerle ve volkanik olaylar sonucu oluşmuştur.
1. Orojenik hareketlerle oluşan dağlar
Dağ oluşum hareketlerine orojenez denir. Karalardan aşındırılan maddeler, okyanusların tabanlarında birikerek, tortul tabakalar oluştururlar. Bu tortulların büyük bölümü esnek (plastik) yapıdadır. Bu esnek tortullar, kıtaların birbirine yaklaşması sırasında, yanlardan sıkıştıklarında kıvrılır. Böylece antiklinal ve senklinallerden oluşan kıvrım dağları meydana gelir.
Tortulanma alanlarında (Jeosenklinal) biriken tabakaların bir bölümü kalın ve serttir. Bu tabakalar orojenik hareketler sırasında kıvrılmaz ve kırılırlar. Böylece fay denen kırıklar oluşur. Orojenik hareketler sırasında, çoğunlukla kıvrılmalar ve kırıklar bir arada oluşur.
a) Kıvrım Dağlar: Bu dağlar esnek tabakaların kıvrılarak yükselmesi sonucunda oluşmuşlardır. Türkiye’deki kıvrım dağlarını Apl-Himalaya kıvrım sistemi içinde düşünüyoruz.
Türkiye’nin bulunduğu yerde Tetis Jeasanklinali vardı. Bu deniz küçülerek 3. zaman ortalarına kadar varlığını devam ettirmiştir. Bu jeosanklinal, etraftan dış kuvvetlerin getirdiği materyallerle dolmuş ve kalın tortul tabakalar oluşturmuş,daha sonra bu tortul tabakalar kıvrılarak yükselmiş, böylece Alp-Himalaya kıvrım sistemi oluşmuştur. Ülkemizdeki Kuzey Anadolu Dağları ve Toroslarda, bu kuşak içersinde olup, kalker tabakalarının kıvrılmasıyla oluşmuştur.
Kuzey Anadolu Dağları ve Toroslar; Van gölünün kuzeyinde birleşirler. Bunlar oluşumlarını 3. zaman sonlarında, bugünkü şekillerini de 4. zaman başlarında Anadolu’nun toptan yükselmesiyle kazanmıştır.
Türkiye’de bulunan kıvrım dağlar
Doğu Anadolu Bölgesi’nde bulunan kıvrımlı dağlar
- Mercan (Munzur) Dağları
- Malatya Dağları
- Maden Dağları
- Mengene Dağları
- Karasu – Aras Dağları
- Palandöken
- Allahü Ekber Dağları
- Hakkari Dağları
- Cilo Dağları
Karadeniz Bölgesi’nde bulunan kıvrımlı dağlar
- Küre Dağları
- Köroğlu Dağları
- Bolu – Ilgaz Dağları
- Canik Dağları
- Rize Dağları
- Kaçkar Dağları
- Çimen
- Kop
- Mescit Dağları
Akdeniz Bölgesi’nde bulunan kıvrımlı dağlar
- Sultan Dağları
- Geyik Dağları
- Barla Dağları
- Aladağlar
- Bolkar Dağları
İç Anadolu Bölgesi’nde bulunan kıvrımlı dağlar
- Sündiken Dağları
- Sivrihisar Dağları
- Tecer Dağları
- Akdağ
- Hınzır Dağları
Marmara Bölgesi’nde bulunan kıvrımlı dağlar
- Yıldız Dağları
- Samanlı Dağları
- Koru Dağları
Ege Bölgesi’nde bulunan kıvrımlı dağlar
- Simav Dağları
- Eğrigöz Dağları
- Murat Dağları
- Emir Dağları
Güney Doğu Anadolu Bölgesi’nde bulunan kıvrımlı dağlar
– Mardin Dağları
b) Kırıklı Dağlar: Kıvrılma özelliğini kaybetmiş olan tabakalar kırılmaya uğrarlar. Böylece fay hatları oluşur. Fay hatları boyunca, bazı kısımlar çökerken, bazı kısımlarda, yüksekte kalırlar. Çöken kısımlara GRABEN, yükselen kısımlara HORST denir. Bunlara örnek Ege’deki Horst-Graben hattı verilebilir. Kazdağı, Kozak D. Yunt Buzdağlar, Aydın D., Menteşe D. horstlara örnektir.
2) Volkanik dağlar
Volkanik dağlar, yerin derinliklerinde bulunan kızgın, erimiş ve basınç altındaki magmanın yeryüzüne çıkmasıyla oluşur. Ülkemizdeki volkanik faaliyetler III. Zamanda yoğun olarak görülmüştür. Bu faaliyetler sonucu kırıklar boyunca magma yeryüzüne akmış ve volkanik araziyi oluşturmuştur. Volkanik dağları şu şekilde sıralayabiliriz.
a. Doğu Anadolu Bölgesi Volkan dağları: Volkanik arazinin en yaygın olduğu bu bölgede yer alan volkan dağları, Van gölünün kuzeyinde yer alır ve kuzeydoğu-güneybatı yönlü uzanır. Bunlar;
- Ağrı Dağı: 3896 m’lik Küçük Ağrı ve 5137 m’lik Büyük Ağrı dağlarıdır. Büyük Ağrı, Türkiye’nin en yüksek dağıdır.
Tendürek Dağı: Van gölünün kuzeydoğusundadır. Yüksekliği 3533 m’dir. - Süphan Dağı: Van Gölü’nün kuzeyindedir. Yüksekliği 4058 m’dir.
- Nemrut Dağı: Van Gölü’nün batısmdadır. Bu dağdan çıkan lav ve küller, akarsu önüne set yaparak Van Gölü’nü oluşturmuştur. Patlama ile dağm zirvesinde geniş bir çukurluk (kaldera) oluşmuştur. Bu çukurda sularm toplanmasıyla da bir göl meydana gelmiştir.
- Ayrıca, Doğu Anadolu’da yer alan Kargapazarı ve Dumlu (Erzurum’da) ile Bingöl dağı da volkanik yapıdadır.
b. İç Anadolu Bölgesi Volkan Dağları: Bölgenin güneyinde yer alır. Kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanır. Bir kırık hattı boyunca sıralanmışlardır. Bu dağlar şunlardır:
- Erciyes: 3916 m. ile İç Anadolu’nun en yüksek noktasıdır. Bir çok yan koniden oluşmuştur. Doruk kesiminde buzul yer alır.
- Hasandağ: 3258 m’dir. Aksaray Hinde’dir.
- Melendiz: 2936 m’dir. Niğde ilinde yer alır.
- Karacadağ: Konya-Karapınar’da yer alır. Yakınlarında Meke dağı ve tuzlası gölü ile, Acıgöl yer alır. Bu göller volkanik gaz patlaması ile açılan ve maar denen çukurlukların içinde oluşmuştur.
- Karadağ: Karaman ilinde yer alır. 2271 m. yüksekliktedir.
NOT: Ürgüp – Göreme yöresinde Erciyes’in faaliyeti ile geniş bir alan, tüf denen kolay aşınabilen tabaka ile kaplanmıştır. Tüf platolarının sel suları tarafından aşındırılması sonucunda peribacaları oluşmuştur.
c. Ege Bölgesi Volkanları: Manisa’nın Kula ilçesi çevresinde 70 kadar küçük volkan konisi yer almaktadır. Bu volkanik oluşumlar, Türkiye’deki en yeni oluşumlardır.
d. Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki Volkanlar:
Karacadağ: Bölgenin ortasında yer alır. Türkiye’nin en geniş tabanlı volkan konisidir. Yüksekliği 1957 m’dir.
Dağların Türkiye’deki coğrafi dağılışı
Kuzey Anadolu Dağları: Bu dağlar Alp sisteminin Türkiye’deki kuzey kanadını oluşturur. K.An. Dağ., Karadeniz Bölgesinde iki sıra halinde uzanır. Kıyı yakınındaki sıra dağlar Küre, Canik, (bilgi yelpazesi.com) Giresun, Gümüşhane, Kalkanlı, Trabzon ve Rize dağlarıdır. Giresun, Rize dağlarına Doğu Karadeniz dağları da denir. Doğu Karadeniz dağları dik yamaçlı yüksek dağlardır. Bu nedenle ulaşım iç kesimlerle Kalkanlı ve Kop geçitleriyle sağlanır.
Bu sıra dağlar kuşağının gerişimde batıdan doğuya doğru ikinci kuşak vardır. Bunlar Köroğlu, Ilgaz,Deveci, Yıldız,Çimen,Kop, Mescid ve yalnız Çam dağları.
Güney Anadolu Dağları: Bunlara Toros dağları da denir. Alp kıvrım sisteminin güney kanadına dahildir. Üç kısımdan oluşur.
- Batı Toroslar: Antalya körfezinin her iki tarafına doğru iki kuşak halinde uzanır. Batıda Ak dağlar ve Boz dağlar, doğuda Sultan, Dedegöl ve Geyik dağları.
- Orta Toroslar: Antalya körfezinin doğusunda kıyıya paralel uzanır. Bolkar Dağları, Aladağlar, Tahtalı Dağları, Binboğa Dağları. İskenderun körfezinin hemen doğusunda Nur(Amanos) dağları uzanır.
Güneydoğu Anadolu Dağları: Torosların uzantısı olduğundan bunlara Güneydoğu Toroslar denir. Bu kuşak üzerinde Malatya Dağları, Genç D., Bitlis D., Hakkari D. bulunur. En yüksek noktayı Cila D.(Uludoruk) (4135).
Doğu Anadolu Dağları: Bu bölgedeki dağların büyük bir kısmı Orta Torosların devamı olan sıradağlardır Bunlar: Tahtalı D, Mercan D, Karasu D., Aras Dağı’dır. Allahu’ekber D.ise K.An. Dağlarının uzantısıdır. Ayrıca Şerafettin Dağı Bingöl D., Şakşak Dağı ve Kargapazarı D. bulunur.Ayrıca volkanik dağlar vardır: B. ve K. Ağrı, Tendürek, Süphan ve Nemrut
İç Anadolu Dağları: Bölgede sıradağlar azdır. Sundiken ve Sultan Dağları sıradağlara örnektir. En dağlık kasım bölgeleri doğu kısmıdır. Tecer, Çamlıbel, Hınzır ve Akdağlar buradadır. Ayrıca Ankara ve çevresinde İdris D. Elmadağ ve Ayas Dağı volkanik Dağları; Erciyes, Melendiz, Hasan D. Karadağ ve Karacadağ.
Batı Anadolu Dağları: Horst şeklindeki dağlardır. Kuzeyden güneye doğru Madra D. Yunt D. Bozdağlar ve Aydın Dağlardır. Muğla yöresinde KB-G.D yönünde uzanan dağ sıralarından oluşan Menteşe Dağları yer alır. Kuzeyde Kaz dağları ve Biga Dağları bulunur. İç kesimlerde, Sandıklı, Eğrigöz ve Murat D. gibi yükseltiler bulunur Bursa’daki Uludağ eski bir volkanik kütlenin yüzeye çıkmasıyla oluşmuştur. Ülkemizin en önemli kış turizmi merkezlerindendir.
