Ek nedir?: Sözcüklerin cümle içindeki görevlerini belirtmek ya da sözcüklerde yeni sözcük üretmek amacıyla kullanılan seslere / hecelere ek denir. Sözcüklere cümlede görev yüklenirken ve onlardan yeni sözcükler türetilirken öncelik yapım eklerinindir. Yapım eklerinin üzerine çekim ekleri gelir. Ama bir iki ek haricinde çekim ekinin üzerine yapım eki getirilemez.

  •  Türkçede ekler, ünlü uyumu kurallarına uyarlar. Bu yüzden eklendikleri hece ya da sözcükteki ünlülere göre ses değişimine uğrarlar. Örneğin, belirli geçmiş zaman kipi eki bu bağlamda (-dı, -di, -du, -dü; -tı, -ti, -tu, -tü) olarak karşımıza çıkar. Ancak -yor, -ken, -ki, -leyin, -mtrak ve -gil ekleri ses değişimine uğramaz.
  •  Ekler kendilerinden önceki sözcüklere bitişik yazılır. Yalnız, “mi” soru eki her zaman ayrı yazılır.

Yapım eki nedir?: Eklendiği sözcüklerin anlamını değiştirip onlardan yeni sözcükler türeten eklerdir. Bir sözcükteki çekim ve yapım ekleri çıkarıldıktan sonra geriye kalan anlamlı en küçük parçaya “kök” denir. Bir sözcükte yapım eki bulunuyorsa kökle yapım ekinin bulunduğu bölüme de “gövde” denir. Sözcüklerin “kök”ü ile “gövde”si arasında anlamca bir ilgi bulunur.

  • göz – lük
  • göz – le-
  • yaz – ı
  • yaz – dır-

Bu örneklerde;

  • “göz” isminden “-lük” ekiyle “gözlük” ismi.
  • “göz” isminden “-le” ekiyle “gözlemek” fiili,
  • “yaz-” fiilinden “-ı” ekiyle “yazı” ismi,
  • “yaz ” fiilinden “-dır” ekiyle “yazdırmak” fiili türetilmiştir.

Yapım ekleri kaça ayrılır?

Bu örneklerde görüldüğü gibi, yapım ekleri, fiil veya isim soylu sözcüklere gelerek fiil ya da isim soylu sözcükler türettiğinden dörde ayrılır:

  • İsimden İsim Yapım Ekleri
  • Fiilden İsim Yapım Ekleri
  • İsimden Fiil Yapım Ekleri
  • Fiilden Fiil Yapım Ekleri

İsimden İsim Yapım Ekleri:
İsim kök veya gövdelerine gelerek onlardan yeni isimler yapan eklerdir.

  • lık: kömür—lük, göz—lük , kulak—lık …
  • lı: Şehir—li , para—lı , ağaç—lı , baş—lı …
  • sız: su—suz, para—sız, ev—siz,
  • cü: göz—cü, sanat—çı, yol—cu, simit—çi,
  • ce: Türk—çe İngiliz—ce
  • daş: Çağ—daş, arka—daş, yol—daş
  • üncü: üç—üncü beş—inci
  • msı: acı—msı ekşi—msi
  • cil: et—cil ben—cil insan—cıl
  • şın: sarı—şın
  • sal: kum—sal kadın—sal
  • ıt: yaş—ıt
  • cağız: kız—cağız çocuk—cağız
  • cık: az-ı-cık küçük—cük
  • tı: hırıl—tı cıvıl—tı

Fiilden İsim Yapım Ekleri:
Fiil kök veya gövdelerine gelerek isim yapan eklere denir.

  • ca:düşün—ce, eğlen—ce
  • ocak—ecek: giyecek,yakacak, aç—ocak
  • ak:yat—ak, kaç—ak, dur—ak,
  • ga:böl—ge, bil—ge, süpür—ge,
  • gan:çalış—kan, unut—kan, kay—gan
  • gı:sev—gi, çal—gı, as—kı
  • gıç:bil—giç, dal—gıç, başlan—gıç
  • gın:yor—gun, bil—gin, bez—gin, bit—gin
  • ı,i:yaz—ı, öl—ü, yap—ı, çat—ı, kok—u, doğ—u
  • ıcı—ici:yap—ıcı, gör—ücü, al—ıcı, sat—ıcı,
  • ık—ik:kes—ik, aç—ık, göç—ük,
  • ım—im:say—ım, seç—im, öl—üm, ölç—üm
  • ın—in:yığ—ın, ak—ın, tüt—ün, ek—in,
  • nç:gül—ünç, sev—inç
  • ıntı:kes—inti, çık—ıntı, dök—üntü,
  • ır-er:gel—ir, gid—er, ok—ur,
  • ış:otur—uş, yürü—y-üş,
  • ıt:geç—it, yak—ıt, ölç—üt,
  • ma:gülmeyi severim , konuşmayı bil.
  • mak:gelmek, gitmek
  • tı:belir—ti, kızar—tı,

İsimden Fiil Yapım Ekleri:

  • -el-:düzel-,daral-,incel-…
  • -ar-:sarar-,morar-…
  • -len-:evlen-,söslen-,sulan-…
  • -leş-:iyileş-,beyazlaş-…
  • -imse-:benimse-,küçümse-…
  • -a-:yaşa-
  • -ut -üt