Coğrafya

Jeolojik devir özellikleri ve Türkiye’de jeolojik devirler

Jeolojik devir özellikleri ve Türkiye'de jeolojik devir

Jeolojik devir nedir?: Jeolojik zaman cetveli (veya ölçeği), jeolog, paleontolog ve diğer yer bilimciler tarafından Dünya gezegeninin tarihi boyunca meydana gelen olaylar arasındaki ilişkiyi ve zamanlamayı tanımlamak için kullanılan ve stratigrafiyi zaman ilişkilendiren bir kronolojik ölçüm sistemidir.

Jeolojik devirler nelerdir?

  1. İlkel Zaman (Prekambriyen)
  2. Birinci Zaman (Paleozoik)
  3. İkinci Zaman (Mesozoik)
  4. Üçüncü Zaman (Tersiyer-Neozoik)
  5. Dördüncü Zaman (Kuvaterner)

Jeolojik devirlerin özellikleri nelerdir?

1. İlkel Zaman (Prekambriyen): En eski kıvrımlarla kıtaların çekirdek kısımları oluşmuştur. Zamanın sonlarında da bakteriler ve algler gibi tek hücreli canlılar ortaya çıkmıştır. Günümüzden yaklaşık 600 milyon yıl önce sona erdiği varsayılan jeolojik zamandır. İlkel zamanın yaklaşık 4 milyar yıl sürdüğü tahmin edilmektedir. Zamanın önemli olayları :

  • Sularda tek hücreli canlıların ortaya çıkışı
  • En eski kıta çekirdeklerinin oluşumu
  • İlkel zamanı karakterize eden canlılar alg ve radiolariadır.

2. Birinci Zaman (Paleozoik): Günümüzden yaklaşık 225 milyon yıl önce sona eren jeolojik zamandır. Birinci zaman yaklaşık 375 milyon sürmüştür. Bu devirde kıta çekirdekleri yeni kıvrımların eklenmesiyle büyümektedir. Bu devrin önemli olayları:

  • Kaledoniyen ve Hersiniyen kıvrımlarının oluşumu,
  • Karbon devrinde kömür yataklarının oluşumu,
  • İlk kara bitkilerinin ortaya çıkışı,
  • Balığa benzer ilk organizmaların ortaya çıkışı,
  • Birinci zamanı karakterize eden canlılar graptolit ve trilobittir.

3. İkinci Zaman (Mesozoik): Günümüzden yaklaşık 65 milyon yıl önce sona eren jeolojik zamandır. İkinci zaman yaklaşık 160 milyon yıl sürmüştür. Bu devrin önemli olayları:

  • Alp kıvrımlarına hazırlık dönemidir. Deniz çukurlarında büyük oranda tortulanmalar olmuştur.
  • Tek parça halinde bulunan Pangea parçalanarak ayrı kıtalara bölünmeye başlamıştır.
  • Kuzey Yarım Küre’nin kuzeyinde Laurasia, güneyinde ise Gondwana kıtaları oluşmuştur. Ekvatoral ve soğuk iklimler belirmiştir.
  • Atlas okyanusunun kuzeyi açılmış, güneyi ise açılmaya başlamıştır.
  • Dinazorlar ortaya çıkmıştır.

4. Üçüncü Zaman (Tersiyer): Günümüzden yaklaşık 2 milyon yıl önce sona eren jeolojik zamandır. Üçüncü zaman yaklaşık 63 milyon yıl sürmüştür. Bu devrin önemli olayları:

  • Kıtalar ayrılmaya devam etmektedir.
  • Antarktika Kıtası, Avustralya’dan ayrılıp uzaklaşmıştır.
  • Alp – Himalaya kıvrımları oluşmuştur.
  • Atlas ve Hint okyanusları oluşmuştur.
  • Dünya’nın çeşitli bölgelerinde linyit, petrol, tuz, bor ve tuz yataktan oluşmuştur.
  • Günümüzdeki canlı türleri ana hatlarıyla ortaya çıkmıştır.

5. Dördüncü Zaman (Kuvaterner): Bu çağ iki dönemden oluşur.

a) Buzul çağı: Özellikle Kuzey Yarım Kürede şiddetli soğuma görülür. Bunun etkisiyle Batı Avrupa, İskandinavya ve Kanada gibi karalar buzullar altında kalmıştır.

  • İklimde büyük değişikliklerin ve dört buzul döneminin (Günz, Mindel, Riss, Würm) yaşanması,
  • Çeşitli hayvan ve bitki türlerinin ortadan kalkması.
  • Deniz seviyesinin alçalması

b) Buzul çağı sonrası dönem:

  • İklimde bugünkü benzer koşulların yaşanması
  • İstanbul –Çanakkale boğazları oluşmuştur.

Türkiye’nin jeolojik devir özellikleri

Türkiye, Alp-Himalaya kıvrım kuşağı üzerinde yer alır. Tüm jeolojik zaman ve devirlere ait araziler görmek mümkündür.

  1. Jeolojik Zaman (Paleozoik): Bu devirde Türkiye’nin bulunduğu yerde Tethys Denizi bulunuyordu. Bu denizin dibinde bulunan tortullar, kuzey ve güneydeki eski kıta çekirdeklerinin birbirine doğru yaklaşmaları sonucunda kıvrılarak su yüzüne çıkmıştır. Bu kara parçaları günümüzde sert kütleler yani masifler halindedir. Masifler kıvrılma özelliğini kaybetmiş I. zamanda oluşmuş yaşlı ve sert kütlelerdir. Birinci jeolojik dönemde bitki kalıntılarının çukur alanlarda birikmesi sonucunda da Zonguldak çevresindeki taşkömürü yatakları meydana gelmiştir. Birinci jeolojik dönemde oluşmuş arazilerin en önemli özelliği sert ve oturmuş tabakalardan oluşmalarıdır. Bu nedenle depreme dayanıklıdır. Türkiye’de birinci zaman arazileri Yıldız Dağları, Saruhan-Menteşe, Mardin-Derik, Kastamonu-Devrekani, Anamur-Alanya, Kırşehir ve Bitlis civarında vardır.
  2. Jeolojik Zaman (Mesozoik): Birinci zamanda su yüzeyine çıkmış olan kara parçalarıyla eski kıtalar erozyonla aşınmışlar ve aşınan materyal Tethis Denizi’nin dibine çökelmiştir. Kuzey ve güneyde bulunan eski kıta çekirdeklerinin birbirine doğru yaklaşması bu dönemde de devam etmiştir. Bunun sonucu olarak deniz dibindeki tabakaların kıvrılarak su yüzeyine çıkması da devam etmiştir.
  3. Jeolojik Zaman (Neozoik): Türkiye’nin bugünküne yakın yüzey şekli özelliklerini kazanması, bu dönemde gerçekleşmiştir. Alp-Himalaya kıvrım sistemiyle birlikte Türkiye’nin kuzey ve güneyindeki dağ sıraları yükselmiştir. 3. zamanda linyit, tuz, bor yatakları oluşmuştur. Yatağan, Soma, Afşin, Elbistan, Aşkale, Suluova, Çayırhan linyitleri bu dönemde oluşmuştur. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki petrol yatakları bu dönemde oluşmuştur. Türkiye 3. zamanda oluştuğu için, ortalama yükseltisi fazladır. Büyük bir bölümü birinci derece deprem bölgesinde yer alır.Volkanik şekiller yaygındır. Maden çeşitliliği fazladır. Hidroelektrik enerji potansiyeli yüksektir. Anadolu bu dönemde sıcak ve nemli bir iklime bağlı olarak gür bitki toplulukları ile örtülüdür. Bu dönem sonlarında Anadolu epirojenik hareketlerle yükselirken Akdeniz ve Karadeniz çukurluğu çökmüştür.
  4. Jeolojik Zaman (Kuaterner): Anadolu’nun yükselmesi devam ederken Adalar (Ege) Denizi’nin yerinde bulunan Egeit karası çökmüştür. Bu karanın çökmesiyle Akdeniz’ in suları bu alanı doldurmuş ve Adalar Denizi oluşmuştur. Marmara Denizi’nin bulunduğu alanın çökmesi ile eski birer akarsu vadisi durumundaki İstanbul ve Çanakkale boğazlarının oluşumu da bu dönemdedir. Türkiye’nin bugünkü görünümünü tamamladığı bu jeolojik zamanda delta ovaları, birikinti konileri, ovalar, vadiler, İç Anadolu ve Doğu Anadolu’daki volkanik dağlar ile Ege’ deki Kula volkanları gibi önemli yer şekilleri oluşmuştur. Ayrıca bu zamanda meydana gelen iklim değişmeleri sonucu 2000 metreden yüksek dağlarımız buzullaşmaya uğramıştır. Geçirdiği jeolojik aşamalar göz önüne alındığında Türkiye arazisi genç bir yapıdadır. Bu nedenle ortalama yükseltisi fazla (1132 metre) ve arazisi çok engebelidir. Yine aynı nedene bağlı olarak volkanik araziler, sıcak su kaynakları ve kırık hatlar bakımından zengindir.

Arkadaşlarınla paylaşır mısın?

Jeolojik devir özellikleri ve Türkiye’de jeolojik devirler hakkındaki aklınıza takılan soruları aşağıdan öğretmen ve öğrencilere sorabilir, Jeolojik devir özellikleri ve Türkiye’de jeolojik devirler için bilgi alabilirsiniz..

Jeolojik devir özellikleri ve Türkiye’de jeolojik devirler Hakkında 2 yorum:

Yorumlarını paylaşır mısın?

css.php