Başkalaşım nedir?
Kurbağaların ve böceklerin yumurtadan çıktıktan sonra yapısal değişikliğe uğrayarak ana canlıya benzer hale gelmesine başkalaşım denir. Kurbağaların ve böceklerin yumurtadan çıktıktan ergin hayvan oluncaya kadar geçirdikleri gelişim evrelerinin hepsine birden başkalaşım denir.
Başkalaşım geçirmek ne demektir?
Bazı canlılar dünyaya geldiklerinde yavrusu oldukları canlıya benzerken, bazıları benzemezler. Belli bir süre geçtikten sonra yavaş yavaş benzemeye başlarlar. Ana canlıya benzemeyen canlılar gelişim dönemleri boyunca başkalaşım geçirerek ana canlıya benzer hale gelirler.
Başkalaşım geçiren hayvanlar
1- Kurbağaların Başkalaşım Evreleri
- Larva döneminde suda solungaç solunumu, ergin dönemde karada deri ve akciğer solunumu yaparlar.
- Yumurta ile çoğalırlar. Dış döllenme görülür.
- Yavru bakımı görülmez.
- Gelişimleri sırasında başkalaşım geçirirler.
- Kalpleri üç odacıklıdır.
- Nemli bölgelerde yaşarlar.
- Soğukkanlı canlılardır.
İpek Böceğinin Başkalaşım Evreleri
- İpek böceği salgıladığı yapışkan bir maddeyle (iplikle) yumurtalarını birbirine
bağlayarak etrafa dağılmalarını önler. - Tırtıl, yumurtaların gelişebilmesi için salgıladıkları iplikle kendilerine koza örmeye başlarlar. (Tırtıl
bunu 3 – 4 günde örer). - Yumurta olgunlaşınca tırtıl oluşur.
- Tırtılın ergin hale gelinceye kadar geçirdiği uyku dönemine pupa denir.
- Pupa dönemi sonunda koza yırtılır ve kelebek oluşur.
Karasineğin Başkalaşım Evreleri
Karasinek kısa ama yoğun ve bereketli bir hayat sürer. Eğer yumurtaları 25 derece sıcaklıktaki nemli bir yere bırakılırsa yumurtalar 10 saat gibi kısa bir zaman zarfında açılırlar. Kurtçuklar ancak sıvı maddelerle beslenirler. Bunlar katı yiyecekleri sıvı hale dönüştürebilmek için kendileriyle ortak yaşayan bakterilere muhtaçtır. Bunlarla beraber nemf (larva) haline girmek üzere olan kurtçuk orta bağırsağın son kısmından sindirim borusu boyunca yol alan bakterilerin çoğunu yok edebilecek bir asit salgılar. Kalan bakterileri de tam nemf kundağından çıkarken orada bırakır ve sinek böylece tam asepsili (mikroptan arınmış)olarak dünyaya gelir. Metamorfoz (başkalaşım) geçirip erişkin sinek haline gelebilmeleri için ise lüzumlu olan 40°C sıcaklıktaki mekânlara yönlendirilirler. Bu ortamda 6 gün içinde iki metamorfoz geçirip erişkin sinek olurlar. Bir defada yaklaşık olarak 100’ün üstünde hayatı boyunca da 600-1000 yumurta bırakabilen dişi karasinek larva döneminden sonraki üç gün içerisinde çok rahatlıkla yeniden yumurta bırakabilir. Karasinekler bu ritimleriyle çok hızlı ürerler. Belki sağlık ve temizlik memuru olduklarından bu ehemmiyetli vazifelerinden ötürü çoğalmaları gerekir denilebilir. Çünkü bir kitap bile kıymeti nispetinde nüshaları çoğaltılır ve baskısı arttırılır. Nisan ayı ortalarında yumurtasını bırakan bir karasinekten gelen neslin aynı yılın Eylül ayı ortalarında bıraktığı yumurta sayısı 5 trilyonu geçer. Başka bir ifadeyle bir gramın % 1’i ağırlığındaki (yaklaşık olarak 70 sinek 1 gr ağırlığındadır) bir sineğin devamı olan nesillerden 80 bin ton ağırlığında bir sinek ordusu meydana gelir.
Sivrisineğin Başkalaşım Evreleri
Sivrisinekler yaşamlarını dört evrede tamamlarlar. Yumurta larva pupa ve ergin dönem. Bunlardan ilk 3 dönem suda tamamlanır. Sivrisinekler doğru bilinenin aksine kışın da hangi evrede olursa olsun yaşayabilir. Yumurtadan çıkan sivrisinek yavrularının (pulpa) büyüme evrelerini tamamlayabilmeleri için küçük bir su birikintisine ihtiyaç duyar. Bu çamurlu bir yağmur suyu bataklık çeltik havuz suyu ya da teneke kapta birikmiş bir su olabilir. Ancak durgun sular sivrisineklerin tercih sebebidir. Çünkü bu sular içerdikleri fotosentez yapabilen bitki öbekleri sayesinde oksijence zengindirler.
Sivrisinek yumurtaları su bulunan her ortamda gelişebilirler ancak bazı şartların sağlanması gerekir: Yumurtadan çıkacak olan larva yetişkin bir sinek oluncaya kadar farklı evreler geçirecektir. Her evrede de yavru sineğin farklı ihtiyaçları olacaktır. Kuraklık ve aşırı sıcak da yumurtaların gelişimini engelleyebilir. Bu yüzden anne sivrisinek doğacak yavruların tüm gelişme evrelerini rahatça tamamlayabilecekleri bir ortam bulmak zorundadır. Dişi sivrisinek karnının altında bulunan alıcı bir anten sayesinde toprağın nem ve sıcaklık bakımından yumurtalarını bırakmaya uygun olup olmadığını tespit edebilir.
2- Eklem Bacaklılar
- Vücutlarının dışında kitin denilen örtü bulunur. Sert ve dayanıklı olan bu örtü vücuda diklik ve desteklik sağlar.
- Vücutlarındaki halkalar ve deri kıvrımlarının birbirine eklenmesiyle oluşan yapıya dış iskelet denir.
- Yumurta ile çoğalırlar.
- Böcekler grubunda olan eklembacaklılar başkalaşım geçirirler.
- Yumurtadan çıkan kurtçuğa larva denir.
- Larvanın ergin hale gelinceye kadar geçirdiği uyku dönemine pupa denir.
- Pupa dönemi karasinekte kabuk içinde, ipek böceğinde ise kendi salgıladığı ipekten yaptığı koza içinde geçirilir.
Eklem bacaklılar kaça ayrılır?
a) Böcekler: Arı, karasinek, sivrisinek, bit, pire, kene, çekirge, tahta kurusu, hamam böceği ve kelebek.
b) Kabuklular: Yengeç, karides.
c) Örümcekler: Örümcek, akrep.
d) Çok ayaklılar: Çıyan, kırkayak.
3- Yumuşakçalar: Salyangoz, midye, istiridye, mürekkep balığı, sümüklü böcek, ahtapot.
- Vücutları yumuşak ve genelde kabukludur. Kabuklarının altında “manto” adı verilen ince bir doku tabakası vardır.
- Dokunma, kimyasal tepkime gibi etkenlere duyarlı yapıları/gözleri vardır.
- İç organları gelişmiştir.
- Çoğu denizde, bazıları ise tatlı sularda ve karada yaşar.
- Suda yaşayanlar solungaç solunumu yapar ve sudaki organik maddeleri süzerek beslenir.
- Karada yaşayanların manto boşluğu akciğer görevi görür.
- Otçul, etçil, parazit olabilirler.
4- Süngerler: Süngerlerde üreme sadece eşeysiz değil aynı zamanda eşeyli de olabilmektedir. Eşeysiz üremeleri vücut yanlarında oluşmaya başlayan tomurcuklarla mümkün olmaktadır. Tomurcuklar ana süngerden ayrılmakta ve yeni bir sünger olarak başkalaşım geçirme sürecine girmektedirler.
5- Mercanlar: Süngerler gibi tomurcuklanma yoluyla ürerler. Larva anadan ayrılarak su altında bir kayaya tutunur. Başkalaşım sürecinde polip haline dönüştükten sonra iskelet salgılamaya başlar. Başta suda hareket edebilen bu canlı türü iskelet salgıladıktan sonra hareketsiz olmaya başlar.
6- Derisi Dikenliler: Deniz yıldızı, deniz kestanesi.